سکته مغزی
سکته مغزی عبارت است از کاهش ناگهانی خونرسانی به بخشی از مغز که طوری به آن ناحیه آسیب می‌زند که نمی‌تواند به طور طبیعی دارای کارکرد باشد. غالباً بزرگسالان بالای 60 سال مبتلا میشوند.
علایم شایع
بسته به محل آسیب مغزی علایم زیر ممکن است وجود داشته باشند:
سنگینی ناگهانی در اندام یا کرختی و ناتوانی در کنترل عضلات
عدم توانایی حرکت دادن بخشی از بدن
کاهش هوشیاری / منگی
عدم توانایی تکلم
سردرد
اختلالات بینایی
گیجی
بی‌اختیاری مدفوع یا ادرار
علل
معمولاً تصلب شرایین (آترواسکلروز) یا فشار خون بالا. این موارد ممکن است منجر به موارد زیر گردد:
ترومبوز که در آن جریان خون در اثر تنگی یا بسته شدن یک شریان مسدود می‌گردد.
آمبولی که در آن بخش کوچکی از رسوب چربی یا یک لخته خونی کوچک از یک رگ مبتلا یا قلب به مغز می‌رود.
خونریزی مغزی که در آن یک رگ خونی مغز پاره شده، به بافت مغزی اطراف خود خونریزی میکند.
پارگی آنوریسم یک شریان کوچک مغز
عوامل تشدید کننده بیماری
سیگار کشیدن
چاقی
رژیم غذایی پرچربی یا پر نمک
سن بیش از 60 سال
فشار خون بالا
دیابت شیرین
بیماری شریان کرونر
سابقه حملات گذرای ایسکمیک
سابقه خانوادگی سکته مغزی
سوء مصرف الکل
فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی ضربان قلب نامنظم)
پیشگیری
به طور منظم ورزش کنید.
از رژیم غذایی کم‌چربی استفاده کنید.
سیگار نکشید.
کنترل طبی هرگونه اختلال مزمن (مثل دیابت شیرین)
فشار خون خود را مرتب کنترل کنید. اگر بالا باشد، به پزشک خود مراجعه کنید.
در مورد مصرف روزانه آسپیرین، از توصیه‌های پزشکی بهره‌مند شوید. مطالعات حاکی از آن هستند که این امر ممکن است چنان بر لخته شدن تأثیر کند که احتمال ترومبوز یا آمبولی مغزی را کاهش دهد (در سکته خونریزی دهنده مؤثر نیست و ممکن است خطرناک باشد).
اگر دچار انسداد شریان کاروتید باشید، جراحی می‌تواند احتمال سکته مغزی در آینده را کاهش دهد.
عواقب مورد انتظار
سکته مغزی در 23 موارد باعث مرگ، آسیب پایدار یا ناتوانی میشود. در بقیه موارد، امکان بهبود کامل بدون ناتوانی درازمدت وجود دارد.
یک سکته مغزی خفیف ممکن است نشانه‌ای زودهنگام از حملات شدیدتر باشد. ناتوانی نسبی در افرادی که از سکته مغزی نجات می‌یابند، ممکن است ماه‌ها طول بکشد.
عوارض احتمالی
پنومونی (ذات‌الریه)
افسردگی
زخم فشاری حاصل از استراحت طولانی در بستر
فلج یا ناتوانی پایدار
درمان
اصول کلی
بیمارستان‌ها برنامه‌های مداخله‌ای زودهنگام دارند. اگر دچار علایم سکته مغزی شوید، فوراً به نزدیک‌ترین بیمارستان محل زندگی خود بروید.
آزمون‌های تشخیصی می‌توانند شامل بررسی‌های آزمایشگاهی مایع نخاع و خون، نوار قلب، اکوکاردیوگرافی، سونوگرافی، آنژیوگرافی، سی‌تی‌اسکن و رادیوگرافی سر باشند.
ممکن است بستری شدن در بیمارستان برای مراقبت حاد (با پایش دقیق کارکرد قلب و ریه، غلظت الکترولیت‌ها و مایعات) لازم باشد.
جراحی (گاهی اوقات) برای برداشتن لخته یک شریان مغز ممکن است لازم باشد.
در بعضی انواع سکته مغزی از داروهای حل‌کننده لخته خون استفاده میشود.
ممکن است (گاهی) مراقبت پرستاری در خانه لازم باشد.
ممکن است فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی لازم باشد.
داروها
داروهای ضد انعقادی برای کاهش احتمال تشکیل لخته
داروهای ضد پرفشاری خون در صورت ابتلا به فشار خون بالا
فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری
اگر کنترل عضلانی شما از دست رفته باشد، درمان به شما کمک خواهد کرد تا یاد بگیرید برای به دست آوردن مجدد مهارت‌های پایه مثل خوردن، لباس پوشیدن و توالت رفتن از اندام‌های آسیب دیده خود استفاده کنید.
پس از یک سکته مغزی، تعبیه سطوح شیب‌دار به جای پله در ورودی‌های منزل و نیز دستگیره در کنار وان حمام و دستشویی‌ها را مدنظر قرار دهید.
رژیم غذایی
در ابتدا ممکن است تغذیه با استفاده از لوله معده ضرورت یابد و سپس بتوانید از غذاهای صاف شده، و یا معمولی استفاده کنید. غذایی را بخورید که کم نمک و کم‌چربی باشد.
درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان علایم سکته مغزی را داشته باشید یا آنها را در فردی دیگر مشاهده کنید. این، یک اورژانس است!
اگر در طول درمان موارد زیر رخ میدهند: ـ تب ـ زخم‌های فشاری ـ بدتر شدن علایم
__________________
سکته مغزی عوامل خطرساز راه های پیشگیری و غلبه بر مشکلات کوچک ناشی از آن
دکتر سیدجعفر شهیدی پژوهشگر و محقق فرهنگ اسلامی که کتاب‌های درسی نام او را از یاد نمی‌برند، چندی پیش به دلیل سکته مغزی در بیمارستان بستری شد که خوشبختانه به سلامت از بیمارستان مرخص شد.
دکترگلرخ ثریا
سکته مغزی، عارضه‌ای مغزی است که چندی پیش به سراغ 2 تن از سالمندان سرشناس کشورمان رفته است. علی‌اکبر صنعتی و سید جعفر شهیدی. علی‌اکبر صنعتی نقاش و مجمسه‌ساز برجسته کشورمان از 2 سال پیش به علت سکته مغزی قدرت تکلم خود را از دست داده بود و نیمه چپ بدنش فلج شده بود. استاد صنعتی سرانجام چندی پیش بر اثر این عارضه در جوار رحمت‌الهی آرام گرفت. دکتر سید جعفر شهیدی پژوهشگر و محقق فرهنگ اسلامی که کتاب‌های درسی نام او را از یاد نمی‌برند، نیز چندی پیش به دلیل همین مشکل در بیمارستان بستری شد که خوشبختانه به سلامت از بیمارستان مرخص شد. این هفته و به این بهانه، می‌خواهیم با شما از سکته مغزی بگوییم.
س مثل: سکته
سکته مغزی هنگامی رخ میدهد که یک بخش از مغز برای مدتی منبع خونی خود را از دست داده و منجر به آسیب یا مرگ سلولهای مغزی شود. قطع جریان خون به طرف مغز به‌دلایل مختلف مانند انسداد عروق خونی با لخته، آمبولی و یا پارگی رگهای خونی مغز رخ میدهد و بر همین اساس سکته‌های مغزی به 2 نوع اصلی ایسکمیک و هموراژیک تقسیم میشوند. در نوع اول که رایج‌ترین نوع سکته مغزی است، یکی از رگهای خونی مغز به وسیله یک لخته مسدود شده و خون به مغز نمی‌رسد. ولی در نوع دوم یکی از رگهای خونی در مغز یا اطراف مغز پاره شده و باعث خونریزی میشود. جالب است بدانید سلولهای مغزی نسبت به عدم وجود خون بسیار حساسند و از آنجایی که ذخیره بسیار اندکی دارند، در مدت کوتاهی که جریان خون کافی در پیرامونشان وجود نداشته باشد، می‌میرند و برخلاف سایر سلولهای بدن قادر نیستند سلولهای جدیدی تولید کرده و جایگزین سلولهای از دست رفته کنند. بنابراین اگر شما بخشی از سلولهای مغز خود را از دست دهید، آنها را برای همیشه از دست داده‌اید.
بدشانس‌ها وخوش‌شانس‌ها
شاید تصور کنید کسانی که سن بالاتری دارند دچار سکته مغزی میشوند، ولی هر فردی در هر سنی و حتی کودکان می‌توانند سکته مغزی را تجربه کنند، اگرچه معمولا 90درصد سکته‌های مغزی در سن بالای 55 سال رخ میدهند؛ در این میان کسانی هستند که شانس بیشتری برای سکته دارند که بسیاری از این عوامل که شانس ابتلا به سکته را افزایش میدهند، قابل کنترل و در دستان شما هستند، فقط کافی است آنها را بشناسید و از زندگی خود حذف کنید.
سیگار یکی از عوامل خطرساز سکته مغزی است. مطالعات نشان میدهند کسانی که سیگار می‌کشند 2 برابر بیش از دیگران در خطر سکته مغزی قرار دارند. اگر شما عادت دارید صبح تا شب پشت میز کارتان بنشینید و حرکت و فعالیتی نداشته باشید، باز هم 2 برابر بیش از افرادی که به‌طور متوسط و متعادل حرکت و فعالیت دارند، خطر ابتلا به سکته مغزی را خواهید داشت.
غذاهای چرب و شور یکی دیگر از دستان پنهان سکته مغزی هستند که با افزایش فشارخون، تشکیل پلاک‌های آترواسکلروز در دیواره عروق، سکته مغزی را نزدیک‌‌تر میکنند.
اگر شما سیگار، تنبلی و غذاهای چرب و شور را برای پیشگیری از سکته کنار گذاشته‌اید، حال نوبت به کنترل بیماری‌هایی میرسد که باعث سکته مغزی میشوند. فشارخون بالا و کنترل نشده، بیماریهای قلبی - عروقی و دیابت، 3 عامل هستند که باید با کمک پزشکتان آنها را کنترل کنید. اما چند عامل دیگر نیز سکته مغزی را تسهیل میکنند که در کنترل و تحت اراده ما نیستند مانند: سن، جنس (مردها بیش از زنان دچار سکته میشوند) ، ژنتیک و وراثت؛ به این شکل که اگر یکی از بستگان درجه اول شما در سنین پایین 50 سالگی دچار سکته مغزی شده باشد، شما شانس بیشتری نسبت به دیگران برای سکته خواهید داشت و باید از خودتان مراقبت بیشتری کنید.
برگه آزمایش و نسخه شما
اگر شما دچار سکته شده‌اید آزمایش‌های پزشکی خاصی وجود دارد که نوع سکته مغزی را مشخص کرده و به پزشک شما کمک میکند که راه‌های درمانی مناسبی را در پیش گیرد. بنابراین پس از سکته آزمایش‌های زیر را حتما انجام دهید:
-1 اندازه‌گیری فشارخون
-2 آزمایش خون
-3 رادیوگرافی
-4 نوار قلبی برای بررسی آریتمی قلبی (بی‌نظمی در تپش قلب)
-5اکوکاردیوگرافی برای مطالعه ساختمان قلب و توانایی عملکرد آن
-6 تصویربرداری از مغز مانند ام.آر.آی و سی‌تی‌اسکن برای مطالعه نوع سکته مغزی و مشاهده وسعت ضایعه و آسیب سلولهای مغزی
پس از سکته ممکن است پزشک شما داروهای متفاوتی را برای شما تجویز کند، این داروها شاید اسامی متفاوت و گوناگونی داشته باشند ولی همه آنها چند عمل اصلی را در بدن انجام میدهند. گروهی از این داروها، داروهای ضد انعقاد هستند که مانع تشکیل دوباره لخته میشوند، برخی فشارخون شما را کنترل کرده و بعضی کلسترول خون را کاهش میدهند. البته اگر شما دچار سکته مغزی خفیف به علت انسداد شریان اصلی که خون را ازطریق گردن به مغز می‌رساند (کاروتید) شده‌اید، با یک عمل جراحی میتوان این انسداد را برطرف کرد.
سکته را شکست دهید
سکته مغزی بر روی بدن شما اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدتی خواهد داشت و همچنین علائم و نشانه‌هایی وجود دارد که شما می‌توانید با توجه به این عوامل و نشانه‌ها احتمال سکته مغزی در آینده را پیش‌بینی کنید:
آسیب‌های فیزیکی سکته مغزی وابسته به نوع سکته، وسعت آسیب سلولهای مغزی، بخشی از مغز که آسیب‌دیده است و توانایی سلولهای مغزی برای جبران فعالیت سلولهای آسیب‌دیده، متفاوت است.
مشکلات فیزیکی سکته معمولا شامل فلج نیمی از بدن و مشکل در راه رفتن، حرکت‌کردن و برقراری هماهنگی در حرکت بدن است. اشکال در بلع موجب دشواری در غذاخوردن شده و در صورت ادامه آن، یبوست و عفونت ریه به علت پریدن غذا درنای را به دنبال خواهد داشت. اختلال تکلم و مشکل در خواندن و صحبت کردن معمولا به‌دنبال آسیب سلولهای نیمکره چپ مغز رخ میدهد. مشکل در استفاده از وسائلی که روزانه با آنها سر و کار داریم مثل کتری و قوری، ناتوانی در گفتن ساعت و زمان و ناتوانی در تفسیر آنچه چشم می‌بیند از اثرات دیگر سکته مغزی است. علاوه بر این، مشکلات فیزیکی، تعدادی از مشکلات ذهنی و روانشناسی مانند اختلال استدلال، یادگیری، تمرکز حواس، حافظه و نیز افسردگی و خستگی پس از سکته مغزی قابل انتظار است.
از میان افرادی که دچار سکته مغزی میشوند، نیمی از افرادیکی از این مشکلات و ناتوانی‌های ناشی ازآن را تجربه میکنند. گفته میشود مغز به‌طور قابل ملاحظه‌ای انطباق‌پذیر است و در طول ماه‌ها و سال‌های بعد از سکته مغزی تعدادی از سلول‌ها، عملکرد طبیعی خود را باز می‌یابند. همچنین سلولهای مناطق دیگر مغز فعالیت بیشتری میکنند تا کار سلولهای از دست رفته مغز را انجام دهند. اینکه مغز چه مدت بعد از سکته، روند بهبودی خود را آغاز کند، بسیار متفاوت است اما معمولا اکثر بیماران در هفته‌های نخست پس از سکته، دوره سریعی از بهبودی را طی کرده و در طول یک‌سال پس از آن به آرامی بهبود می‌یابند.
شما ممکن است پس از سکته دوره بهبودی را در منزل طی کنید ولی خیلی بهتر است از امکانات توان بخشی مراکز درمانی استفاده کنید. این خدمات توان‌بخشی شامل: روان درمانی، گفتار درمانی ، فیزیوتراپی و ... است که به شما کمک خواهد کرد روند بهبود فیزیکی و جسمی خود را تسریع کنید؛ زودترو سریع‌تر به حرفه و شغل خود بازگردید، برای فعالیت‌های روزانه و کارهای شخصی مستقل بوده و به دیگران وابسته نباشید و همچنین روحیه شاد و پر انرژی‌تری داشته باشید.
دست سکته به چه کسانی نمی رسد؟
دوست دارید هیچگاه سکته را تجربه نکنید؟ تنها راه آن یک زندگی سالم است. زندگی سالم به این معنا نیست که از فردا رژیم‌های غذایی دشوار و سخت بگیرید و یا در سنین بالا که حرکت و ورزش به دلیل مشکلات مفصلی و عضلانی چندان هم آسان نیست، قهرمان ورزشی شوید. زندگی سالم به معنای انتخاب‌های مناسب از میان مواد غذایی سالم و بی‌خطر و یک برنامه ورزشی و حرکتی مداوم و متناسب با سطوح توانایی جسمانی شماست. همچنین باید عادت‌های نادرست زندگیتان مانند سیگار کشیدن، استرس و عصبانیت را کنار بگذارید.
3توصیه غذایی
-1 در طول روز حداقل 5 عدد میوه و سبزی بخورید. میوه و سبزیجات به دلیل داشتن مواد آنتی‌اکسیدان مانع از تشکیل پلاک‌های آترواسکلروز و تنگی عروق و تشکیل لخته خونی و سکته میشوند.
-2 ماست و شیر و پنیر کم‌چرب مصرف کنید و غذاهای دارای چربی‌های اشباع مانند روغن حیوانی و گوشت قرمز را کنار بگذارید. به جای آنها از گوشت سفید مانند گوشت مرغ و ماهی که دارای امگا3 است و از دیواره عروق محافظت میکند، استفاده کنید.
-3 غذاها را به جای سرخ‌کردن، بپزید یا آب‌پز کنید و همچنین غذاهای کنسرو‌شده و آماده را که چربی و نمک زیادی دارند کنار بگذارید.
زندگی سالم
زندگی سالم به دور از استرس، اضطراب، نگرانی، عصبانیت و تمرین‌کردن آرامش و مدیتیشن به پیشگیری از سکته مغزی کمک میکند. با ترک سیگار و کم‌کردن وزن اضافه، شما 2 تن از سربازان قدرتمند سکته مغزی را از پای در خواهید آورد.
__________________
آنچه باید درباره سکته مغزی بدانیم
هرساله نزدیک به ۵۰۰ هزار آمریکایی به سکته مغزی دچار می شوند و تقریبا ۱۵۰ هزار آنان جان می دهند. همین امر سکته مغزی را به سومین عامل مرگ و میر بعد از حمله قلبی و سرطان تبدیل کرده است. حدود ۸۰ درصد تمام سکته های مغزی موقعی رخ می دهند که لخته ای، جریان خون را به مغز مسدود کند. بسیاری از این لخته ها در شریانی تشکیل می شوند که قبلا بر اثر تصلب شرایین باریک شده باشد خواه در خود مغز یا متداول تر از آن در شریان کاروتیدی واقع در گردن.
۲۰ درصد باقیمانده عبارتند از سکته مغزی خون ریزی دهنده که طی آن خون ریزی در مغز صورت می گیرد، همچون خونی که از رگ پاره شده یا زخم شدید سر جاری می شود. سکته های مغزی خون ریز، که احتمالا کشنده تر از سکته های ناشی از لخته می باشند در افرادی که دارای پرفشاری خون می باشند، شایع ترست.
● نشانه های هشداردهنده سکته مغزی عبارتند از؛
▪ ضعف ناگهانی یا بی حس شدن صورت، بازوان، پاها و یا یک طرف بدن.
▪ ضعف ناگهانی دید و یا از دست دادن بینایی، به ویژه در یک چشم.
▪ سردرد شدید ناگهانی بدون دلیل.
▪ ازدست دادن قدرت تکلم و یا اشکال در حرف زدن و یا فهمیدن.
▪ سرگیجه بدون علت، ازدست دادن تعادل و یا زمین خوردن به طور ناگهانی به ویژه بدون هر نوع علایم قبلی.
در سال ۱۹۹۹، از ۱۶۷ هزار و ۳۶۶ بیمار سکته مغزی آمریکا، ۸۰ هزار و ۵۸۹ نفر پیش از ورود به بخش فوریت های پزشکی درگذشتند.مرکز مهار و پیشگیری امراض (سی دی سی) در اطلاعیه ای اعلام داشته که نیمی از افراد مبتلا به سکته مغزی، در راه بیمارستان جان می سپارند.
نظرسنجی ها نشان می دهد که مردم آمریکا عموما از این ۵ علامت هشدارگونه متداول سکته مغزی بی اطلاع هستند.
درمان فوری، حیاتی است، ولو اگر نشانه ها ناپدید شوند. مثل مورد سکته، حمله زودگذر مغزی ناشی از کم خونی بافت های مغزی (تی آی ای)، یک سرآغاز معمولی برای سکته مغزی کامل شمرده می شود. ممکن است درمان فوری، نجات بخش باشد و احتمالا آسیب دایمی را که شامل حرکت، گفتار، بینایی و نقش روانی لطمه دیده است، به حداقل برساند.
● سنجش های پیشگیرانه
در خلال ۳۰ سال اخیر، عمدتا به برکت درک بهتر علل اصلی، به ویژه عوامل عمده خطرزا نظیر پرفشاری خون، بیماری قلبی، سختی جدار سرخ رگ ها (تصلب شراین) و مرض قند، بروز سکته مغزی به نصف رسیده است. شماری از عادات ناسالم سبک زندگی نیز خطر سکته مغزی را می افزایند که عبارتند از؛ سیگارکشی، زیاده روی در میگساری، چاقی و شیوه زندگی کم تحرک.
● کاهش خطرات
راه مبتلانشدن به سکته مغزی، رعایت برنامه غذایی کم نمک با چربی اشباع (سیر) شده، سرشار از الیاف گیاهی و اسیدهای چرب امگا ـ ۳ موجود در ماهیان چرب است.
برای دسر هم می توانید به سراغ انواع بی خطرتر بروید مثلا بستنی میوه ای آلبالو، دسری لذیذ، کم نمک و بی چربی است.
گل کلم ایتالیایی همراه ماهی آزاد دارای طعم گوارا، ویتامین «ث» و اسیدهای چرب امگا ـ ۳ است و چربی اشباع شده اش جزیی می باشد.برنامه غذایی، نقش مهمی را در کاهش یا زدودن عوامل خطرآفرین پیش گفته به عهده دارد.
درواقع، بسیاری از همان توصیه های غذایی که درمورد مبتلایان به بیماری قلبی، پرفشاری خون و مقادیر فزاینده کلسترول خون صادق است، درباره افراد در معرض خطر یا کسانی که سکته مغزی کرده اند نیز صدق می کند. رعایت یک برنامه غذایی کم چربی، به ویژه چربی های حیوانی اشباع شده و روغن های نخل گرمسیری و نارگیل نقطه آغاز چربی است.
تقریبا ۶۰ درصد کالری باید از کربوهیدارت ها، با تاکید بر مواد غذایی نشاسته ای همچون پاستا ]ماکارونی، اسپاگتی و غیره[، غلات و حبوبات توام با روزانه پنج تانه وعده میوه و سبزی به دست آید. مواد غذایی یادشده سرشار از الیاف گیاهی حل شدنی اند که به مهار مقدار کلسترول کمک می کنند و خطر پیدایش تصلب شرایین را می کاهند. گفتنی است که این مرض، سرخ رگ ها را باریک کرده و زمینه را برای تشکیل لخته های خون که جریان خون را به مغز مسدودی سازد، فراهم می کند.
● سریع ترین زمان تشخیص سکته مغزی
سکته مغزی در زمره امراضی است که تشخیص فوری و آغاز مداوای به موقع آن خیلی موثر است. در همایشی که اخیرا در این باره در آمریکا برپا شد، پژوهندگان اظهار داشتند که با پرداختن به سه اقدام ساده می توان دریافت که فردی دچار سکته مغزی شده یا نه و آیا باید وی را بلافاصله به بخش فوریت های پزشکی انتقال داد؟
شمار زیادی از بیمارانی که به سکته مغزی مبتلا می گردند، چنانچه در همان ساعات اولیه تشخیص داده و تحت درمان ضدلخته واقع شوند، به معالجه بسیار خوب جواب داده و بهبود می یابند. ولی نکته مهم این است که مساعدترین موقع جهت تجویز این داروهای حل کننده لخته، ۲ ساعت اول بعد از سکته است و با سپری شدن این فرصت مغتنم، پزشک باید مزایای مصرف این دارو را در مقابل معایب آن بسنجد و بسته به نوع سکته و تصمیم پزشک می توان از چنین داروهایی سود ببرد.
۳ عمل آسانی که انجام شان خیلی ساده است و می تواند به افراد یاری کند، از این قرارند؛
۱) از بیمار بخواهیم هردو دستش را بالا برد.
۲) از او بخواهیم تبسم کند.
۳) جمله ساده بگوییم و وی بعد از ما بازگو نماید.
چنانچه بیمار قادر نباشد یکی از اعمال یادشده را صحیح انجام دهد، باید فوری وی را به بخش فوریت های پزشکی رساند. طی بررسی که برای تحقیق پیرامون توانایی اشخاص در انجام این ۳ آزمون صورت گرفت، ملاحظه شد تقریبا در ۹۵ درصد موارد، سستی عضله های دست توسط شرکت کنندگان در تحقیق به نحو صحیحی تشخیص داده شده است. مشاهده ضعف عضله های صورت در ۷۱ درصد موارد و تشخیص اختلالات تکلم در ۸۸ موارد درست بوده است.
البته پیوسته باید به یاد داشته باشیم که گرچه تشخیص و درمان سکته مغزی به کارشناسی و مهارت خاصی نیاز ندارد، اما باید توسط پزشک صورت گیرد و انجام آزمایش های مزبور احتمالا در پاره ای موارد، یاری رسان است و اطرافیان بیمار را در تصمیم گیری برای رساندن هرچه زودتر او به بخش فوریت های پزشکی مدد می کند. از همین رو، اگر یکی از اعضای خانواده به طور ناگهانی به اختلال تکلم گرفتار شود، حرف های بی ربط و نامفهوم بر زبان آورد و یا یک طرف بدنش بی حس و یا فلج شد و یا هر نوع کجی در صورتش پدید آمد، باید بدون فوت وقت وی را به بخش فوریت های پزشکی منتقل ساخت.
● مواد غذایی زیر را بیشتر بخورید؛
▪ میوه ها و سبزی های تازه به خاطر ویتامین «ث» و ضداکسیدکننده های دیگر.
▪ مغزها، دانه ها، سبزی های سبز پربرگ، جوانه گندم و غلات غنی شده و دارای ویتامین «ای» و سایر میوه های پتاسیم دار.
▪ ماهی های چرب برخوردار از اسیدهای چرب امگا -م.
▪ سبوس جو دوسر، حبوبات و میوه های پکتین دار و سایر الیاف گیاهی حل شدنی.
● مواد غذایی زیر را کمتر بخورید؛
▪ فرآورده های حیوانی و شیری که سرشار از چربی ها اشباع (سیر) شده و کلسترول اند.
▪ نمک، که امکان دارد بر میزان فشار خون بیفزاید.
▪ باده گساری
● از این موارد بپرهیزید؛
▪ سیگارکشیدن.
▪ اضافه وزن زیاده از حد.
زلزله ای در مغز
مراقبت از بیماران سکته مغزی در روزهای نخست به منظور کاهش عوارض متعاقب این عارضه، از اهمیت ویژه و بسیاری برخوردار است. از این رو سعی ما بر این بوده که با آشنانمودن شما با برخی نکات کلیدی در برخورد با این بیماران، روند بهبود بیماری را در جهت کسب سلامتی و استقلال کامل، تسریع کنیم . قبل از هر چیز باید بدانید عوارض پس از سکته مغزی در شکل معمول خود شامل دو مرحله است: ۱- فلج شل ۲- فلج اسپاستیک(سفت).
در صورت انجام مراقبت های صحیح در مرحله نخست، بیمار مستقیما به سوی بهبودی رفته و مرحله فلج سفت را تجربه نخواهد کرد . در مرحله فلج سفت که معمولا عده کثیری از بیماران به دلیل عدم آگاهی خود و بستگان و عدم برخورداری از درمان صحیح و اصولی با آن مواجهند، روند درمان جهت بهبود، کندتر و با صرف وقت، انرژی و هزینه بیشتری خواهد بود و گاه، اصلا بهبودی کامل حاصل نمی شود .
● وضعیت دادن بیمار در تخت: در حالت طاق باز، یک بالش در زیر لگن سمت ناسالم قرار داده می شود تا از عقب رفتن لگن جلوگیری کند . این بالش باید به حد کافی بلند باشد که کناره خارجی ران را نیز حمایت کند و مانع چرخش ران به سمت بیرون شود؛ یعنی ران باید در وضعیت مستقیم قرار گیرد . همچنین اگر مچ پا حالت افتاده دارد، باید تخته ای در مقابل پا قرار گیرد(شست پا رو به سمت سقف باشد ) تا از این وضعیت جلوگیری شود .
●حرکت دادن بیمار: نحوه غلت زدن بیمار باید از قسمت بالای بدن شروع شود، بیمار دست ها را در هم قلاب کند و در حالت افقی و اگر مقدور باشد، در بالای سر نگه دارد . آرنج ها باید کاملا باز باشند. غلت زدن به سمت سالم با اندام های فوقانی و تنه شروع می شود و تنها در هنگام چرخش ناحیه لگن ، بیمار به کمک نیاز دارد . هنگامی که بیمار روی طرف سالم دراز کشیده، باید اندام فوقانی مبتلای او را به جلو آورده و آن را روی یک بالش در حالی که آرنج کاملا صاف است حمایت نمود .
غلت زدن به سمت ناسالم، راحت تر از حالت قبل است و ممکن است بیمار به کمکی احتیاج نداشته باشد . وقتی بیمار روی طرف سالم قرار گرفت، باید شانه او را جلو آورد (به صورتی که شانه، زیاد کشیده نشده و باعث دررفتگی نشود) و اندام فوقانی سمت بیمار را در حالتی که کف دست به سمت بالا باشد و آرنج کاملا صاف باشد، قرار داد . در هر حالت اندام تحتانی ناسالم باید در وضعیت صاف یا همراه با کمی خمیدگی نگه داشته شود .
● غلت زدن و نشستن بر لبه تخت :
الف ) به سمت سالم
ابتدا بیمار هر دو دست را مثل حالت قبل در هم قلاب می کند و شروع به چرخیدن می کند و بعد بر روی ساعد دست سالم تکیه داده و سپس پای سالم را به لبه تخت آورده تا به حالت نیمه نشسته در آید . سپس با کمک پرستار یا فیزیوتراپیست، پای ناسالم روی لبه تخت آورده می شود و با دست دیگر سر بیمار را بلند کرده تا به حالت نشسته در بیاید . دست ها باید قلاب شده باقی بماند .
ب ) به سمت ناسالم
این کار نسبت به حالت قبل، مشکل تر است و تمرین بیشتری مورد نیاز است. بیمار دست ها را در هم قلاب کرده و مانند روش قبل می چرخد تا به پهلو شود. درمانگر یا مراقب بیمار، پای ناسالم را به لبه تخت آورده و بیمار، خودش پای سالم را به لبه تخت می آورد . سپس همراه یا درمانگر ، سر بیمار را از سمت ناسالم گرفته و به طرف بالا و جلو حرکت می دهد و او را به حالت نشسته در می آورد . در راه رسیدن به توانایی، این گونه حرکات مقدماتی لازم است که توسط درمانگران فیزیوتراپیست ، انجام می پذیرد . در نهایت سایر نکاتی که گروه درمانگر یا همراهان بیمار باید مورد توجه قرار دهند، به شرح ذیل است :
● تا جایی که ممکن است بیمار را در حالت نشسته و با دست های قلاب کرده در بالای سر نگاه دارید .
● بیمار باید تا جایی که ممکن است، به سمت ناسالم نگاه کند .
● ملاقات کنندگان باید در سمت ناسالم او باشند .
● بهتر است همواره در جلوی بیمار یک میز وجود داشته باشد و بیمار دست هایش را به صورت کشیده نگه داشته و کف دست ها را در حالت باز روی میز بگذارد و هنگامی که بیمار می خواهد کاری را با دست سالم خود انجام دهد، دست ناسالم روی میز به صورت کشیده قرار گیرد .
● اگر بیمار برای راه رفتن کمک خواست، باید همواره فقط به سمت ناسالم وی کمک کرد .
سکته مغزی در ایران
سکته مغزی از شایعترین بیماری‌ها در افراد بزرگسال است. در بیشتر نقاط دنیا سکته مغز سومین عامل مرگ و میر پس از سرطان و بیماریهای قلبی است. با افزایش سن از ۵۰ سالگی احتمال بروز آن افزایش می‌یابد. سکته‌های مغزی به دو گروه ایسکمیک و خونریزی مغزی دسته‌بندی میشوند. عامل سکته‌های ایسکمیک انسداد عروق خونرسان به نواحی مختلف مغز و عامل خون‌ریزی‌های مغزی معمولا پارگی یک رگ کوچک است. سکته‌های ایسکمیک شیوع بالاتری از خون‌ریزی‌ها دارند...
علاوه بر خطر مرگ به علت سکته مغزی، بروز عوراض ناتوان‌کننده از قبیل اختلالات تعادلی، فلج اندام‌ها، اختلالات گفتاری و ذهنی به دنبال این بیماری، آن را در رده مهم‌ترین بیماری‌ها قرار میدهد. سکته‌های ایسکمیک معمولا عوارض درازمدت شدیدتری نسبت به خون‌ریزی‌ها ایجاد می‌نمایند در حالی که خون‌ریزی‌ها مرگ و میر بیشتری در دو هفته اول وقوع خود دارند.
در کشورهای پیشرفته آمار بیماران مبتلا به سکته مغزی و عوارض و مرگ و میر آن، به برنامه‌ریزی صحیح در راستای مدیریت این بیماری کمک قابل ملاحظه کرده است. در ایران متاسفانه آمار دقیقی از مبتلایان به سکته مغزی و آمار شیوع و بروز آن وجود ندارد ولی خوشبختانه مطالعات خوب و پراکنده در نقاط مختلف ایران انجام شده است که در این مقاله سعی شده است با جمع‌آوری این نتایج برآوردی از وضعیت سکته مغزی در ایران ارایه شود. بر اساس مطالعات انجام شده در استان‌های خراسان، مازندران، آذربایجان و اصفهان بروز سکته مغزی در محدوده ۳۳ تا ۴۳ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر ارزیابی شده است.
عوامل متعددی در بروز سکته مغزی موثرند که از مهم‌ترین آنها دیابت – بیماریهای قلبی و فشار خون بالا را میتوان نام برد. سیگار، افزایش ldl خون بیماریهای کلاژن و اسکولار مانند لوپوس و سندرم آنتی‌فسفولیپید از علل دیگر زمینه ساز سکته مغزی هستند. بر اساس مطالعات انجام شده در ایران فشار خون بالا از شایعترین علت بروز سکته مغزی در هر دو نوع ایسکمیک و خونریزی مغزی بوده است. دیابت، بیماری قلبی سیگار و ldl بالا از عوامل موثر شایع دیگر در بروز سکته مغزی در ایران ارزیابی شده است. بر اساس بررسی‌های انجام شده در ایران سکته مغزی به دلیل آمبولی از قلب حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد موارد است که تقریبا مشابه با سایر نقاط دنیا است ولی در گروه بیماریهای قلبی به آمبولی، به نظر میرسد در ایران بیشترین عامل، بیماری روماتیسمی قلب منجر به تنگی دریچه میترال است که آمار آن به طور قابل ملاحظه بیش از کشورهای پیشرفته است. متاسفانه بیماریهای روماتیسمی قلبی و عوارض حاصله از آن در کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه عامل درصد بالایی از سکته‌های مغزی با منشا مشکلات قلبی است.
در ایران مطالعات نشان دهنده نسبت ۲ به ۱ در مورد سکته‌های ایسکمیک نسبت به خونریزی مغزی است که مشابه سایر نقاط دنیا است. شایعترین عامل موثر در بروز خون‌ریزی‌های مغزی، فشار خون بالا و کنترل نشده بوده است. بر اساس یک مطالعه در تهران روی ۱۲۲ بیمار مبتلا به خونریزی مغزی، ۶۷ درصد بیماران سابقه فشار خون بالا داشته‌اند.
آمار مرگ و میر در ماه اول پس از سکته مغزی در مطالعات ایران حدود ۳۰ درصد است که قابل ملاحظه میباشد. در مطالعات ما از ناتوانی‌های بعد از سکته مغزی آماری ارائه نشده است ولی بر اساس مطالعات انجام شده در مناطق مختلف دنیا، ناتوانی به دنبال سکته مغزی آماری بیش از مرگ و میر دارد. بر اساس یک بررسی درتهران در ۷/۴۶ درصد مواردخونریزی مغزی در یک ماه به مرگ منجر شده بود. حدود ۳/۱ مرگ‌ها در ۲ روز اول و سایر موارد اغلب در ۲ هفته اول بود.
نکته مهم دیگری که در ارتباط با سکته مغزی باید در نظر داشته باشیم تکرار سکته است که متاسفانه مرگ و میر و عوارض بیشتری را نسبت به سکته اول به دنبال دارد. در مطالعه‌ای که در تبریز روی ۳۰۰ بیمار انجام شد و بیماران به مدت ۵ سال پیگیری شدند، در ۳۲ درصد موارد سکته مغزی دوباره اتفاق افتاده است. بر اساس این مطالعه متوسط زمان بروز سکته بعدی ۴/۳ + ۳/۵ ماه بوده است. ۲۱ درصد بیماران با شرح حال بیماری ایسکمیک قلبی، سکته مغزی دوم داشتند. سکته مغزی دوم در ۹۵ درصد موارد ایسکمیک بود و در ۵ درصد موارد خونریزی مغزی بود. فشار خون بالا، بیماری ایسکمیک قلبی، کلسترول بالا و سیگار عوامل خطر در سکته اول و دوم مغزی بودند.
بر اساس مطالب بیان شده و با توجه به اینکه بیشترین عوامل موثر در وقوع هر دو نوع سکته مغزی قابلیت مداخله درمانی دارند، شناساندن این عوامل با آموزش‌های اجتمایی، تشخیص و درمان به موقع عوامل خطر به خصوص کنترل فشار خون و پیشگیری از پیدایش بیماریهای روماتیسمی قلبی اقدامات ضروری هستند که با مدیریت صحیح میتوان به کاهش موارد سکته‌های مغزی و عوارض حاصله شخصی و اجتماعی آن کمک نمود.