بهداشت آب وبیماری‌های منتقله از طریق آب آلوده

آب در خلقت اولیه صاف و عاری از هر گونه آلودگی بوده ولی طی زمان، عوامل متعددی موجبات آلودگی آب را فراهم ساخته است .

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، شناخت آب از نظر کیفیت و کمیت و چگونگی حصول آن قدمی اساسی در جهت بهینه سازی مصرف آن می‌باشد.

اگر چه بیش از سه چهارم کره زمین را آب فرا گرفته است، سهم قلیلی از آب‌های موجود، برای مصارف بهداشتی و کشاورزی، قابل استفاده است. زیرا حدود ۳/۹۷ درصد اقیانوس‌ها و ۱/۲ درصد یخ‌های قطبی و ۶/۰ درصد دریاچه ها و رودخانه و آب‌های زیرزمینی وجود دارد که حدود ۳۶/۰ درصد کل منابع آب می‌باشد.

آب اقیانوس‌ها، دریاها و اغلب دریاچه ها و بسیاری از منابع آب زیرزمینی به علت شوری بیش از حد و داشتن املاح معدنی برای مقاصد بهداشتی، کشاورزی و صنعتی، غیرقابل استفاده می‌باشند.

بسیای از مشکلات بهداشتی کشورهای در حال پیشرفت، عدم برخوردای از آب آشامیدنی سالم است. از آنجایی که محور توسعه پایدار، انسان سالم است و سلامت انسان در گرو بهره مندی از آب آشامیدنی مطلوب میباشد بدون تامین آب سالم جایی برای سلامت مثبت و رفاه جامعه، وجود ندارد.

آب از دو بعد بهداشتی واقتصادی حائز اهمیت است. از بعد اقتصادی به حرکت درآورنده چرخ صنعت و رونق بخش فعالیت کشاورزی است. از بعد بهداشتی آب با کیفیت، تضمین کننده سلامت انسان است. آب با شکل ظاهی و با وسعت محتوایی آن دنیای زنده دیگی است.
اگر چه از دید ما پنهان است، اما آب دارای آثار بسیار زیادی در حیات جانداران به ویژه انسان میباشد. آب آشامیدنی علاوه بر تامین مایع مورد نیاز بدن به مفهوم مطلق آن یعنی H2O ، در بردارنده املاح و عناصر ضروی برای موجود زنده و انسان میباشد. کمبود پاره ای از آن‌ها در آب ایجاد اختلال در بدن موجود زنده میکند و منجربه بروز برخی بیمایها میشود.
فقدان ید و فلوئور و ارتباط آن‌ها با گواتر اندمیک و پوسیدگی دندان‌ها به ترتیب بیان کننده این اهمیت است. علاوه بر مواد شیمیایی، موجودات ذره بینی گوناگونی نیز در آب پیدا میشوند که بعضی از آنها بیمای زا بوده و ایجاد بیمایهای عفونی خطرناکی میکنند. بهسازی آب رابطه مستقیمی با کاهش بیمایهای عفونی دارد.

بطوی که پس از تامین آب آشامیدنی سالم میزان مرگ از وبا ۱/۷۴ درصد، میزان مرگ از حصبه ۳/۶۳ درصد، میزان مرگ به علت اسهال خونی ۱/۲۳ درصد و میزان مرگ از بیمای اسهال ۷/۴۲ درصد کاهش یافت. بنابراین برنامه یزی و هزینه در جهت تامین آب سالم سرمایه گذای قابل تو جهی برای آینده خواهد بود. تهیه و تامین آب آشامیدنی سالم برای جامعه یکی از موثرتین و پایدارتین فنآویها برای ارتقاء سلامت جامعه است.

عدم رعایت موازین زیست محیطی توسط انسان ، از جمله تخلیه فاضلاب های صنعتی به رودخانه ها ، استفاده بی رویه و غیر منطقی از سموم مختلف و آفت کش ها در کشاورزی ، توسعه شهر نشینی و مهاجرت های غیر اصولی ، عدم آموزش درست و کافی شهروندان و غیره …. موجب شده است تا منابع آبی در معرض آلودگی های بیشتری قرار گیرند .

متاسفانه این آلودگیها بیماری زا بوده و سالانه موجب مرگ هزاران نفر در جهان می شوند . مطابق آمار در دهه اخیر در دنیا میلیون ها انسان و بخصوص کودک هر ساله از عدم بهسازی محیط و آلودگی آب جان خود را از دست می دهند . بیماری های مهمی مانند انواع اسهال ها ، انواع بیماری های انگلی روده ای ، حصبه ، وبا ، هپاتیت و بیماری هایی که ناشی از عدم دسترسی به آب کافی هستند مانند بیماری های چشمی (تراخم ) و بیماری های پوستی سبب ساز این مرگ ومیر ها می شوند .

اگر چه کمبود آب و نا سالم بودن آن سلامتی تمامی افراد جامعه رابه مخاطره می اندازد و سبب بروز بیماری هایی مانند اسهال می شود لیکن مطابق آمار بدست آمده در جهان۸۴ در صد از بیماران مبتلا به اسهال و ۷۴ در صد از بیماران مبتلا به انگل (کرم ها ) را کودکان تشکیل می دهند

وجود آب سالم و کافی از ضروری ترین نیازهای انسان است بطوریکه بدون آن حتی تصور داشتن زندگی توام با سلامت غیر ممکن است .

در بخش آب، آب آشامیدنی مردم مورد نظر است. آبی گوارا که عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در حد استانداردهای مصوب باشد و مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت یا درازمدت در انسان ایجاد نکند

بسیاری از مشکلات بهداشتی کشورهای در حال پیشرفت، عدم برخورداری از آب آشامیدنی سالم است. از آنجایی که محور توسعه پایدار، انسان سالم است و سلامت انسان در گرو بهره مندی از آب آشامیدنی مطلوب می‌باشد،بدون تامین آب سالم جایی برای سلامت مثبت و رفاه جامعه وجود ندارد.

آب از دو بعد بهداشتی واقتصادی حائز اهمیت است:

از بعد اقتصادی به حرکت درآورنده چرخ صنعت و رونق بخش فعالیت کشاورزی است.
از بعد بهداشتی آب با کیفیت، تضمین کننده سلامت انسان است.

بیماریهای منتقله به وسیله آب هنگامی رخ می دهند که عوامل بیماریزا توسط انسان همراه آب آشامیدنی شوند و علاوه بر آن طیف وسیعی از بیماریهای دیگر مانند هپاتیت و اسهالهای باسیلی،آمیبی و بیماریهای انگلی را شامل می شود.

آب آشامیدنی، علاوه بر سالم بودن لازم است پاکیزه نیز باشد. زیرا آب سالم وکدر یا بامزه نامطلوب و داشتن رنگ، ممکن است مورد اعتراض مصرف کننده قرار گرفته و مصرف کننده به طرف آب به ظاهر پاکیزه ای گرایش پیدا کند که از نظر کیفیت شیمیایی و میکروبی، نامطلوب باشد.

ویژگی‌های آب سالم:

۱ ـ عاری از عوامل زنده بیماری‌زا باشد۲ ـ عاری از مواد شیمیایی زیان آور باشد۳ ـ بدون رنگ و بو، و طعم مطبوع داشته باشد۴ ـ قابل استفاده برای مصارف خانگی باشد
آبی که یک یا دو مورد از ویژگی‌های فوق را نداشته باشد (بویژه مورد یک و دو) آن را آلوده و برای شرب غیرقابل مصرف می‌دانند.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، کشور ایران با توجه به شرایط خاص جغرافیایی , تنوع آب و هوا, وضعیت بهداشتی کشورهای همسایه , وضعیت های گوناگون سطح فرهنگ بهداشتی مردم در نقاط مختلف , وقوع حوادث و سوانح طبیعی و غیر طبیعی , وضعیت های نامناسب زیستی در برخی از مناطق ، کمبود تسهیلات و امکانات بهداشتی و بالاخره پایین بودن شاخص های بهداشتی در بعضی از استانها، همواره درگیر اپید می های بیماریهای واگیردار خصوصا بیماریهای منتقله از آب و غذا بوده و می باشد

افراد جامعه بایستی به سئوالات زیر به آسانی پاسخ دهند :

اهمیت بهداشتی آب چیست؟

·آبی که برای آشامیدن و دیگر مقاصد بهداشتی در دسترس قرار می‌گیرد از کجا تأمین می‌شود؟

· آب سالم و پاکیزه چگونه استحصال می‌شود؟

· هزینه استحصال، بهره برداری و نگهداری آب آشامیدنی چگونه تأمین می‌شود؟

· آیا منابع موجود آب برای حال و آینده جمعیت‌ها کافی است؟

· منابع آلاینده منابع آب و سیستم‌های تهیه و توزیع کدامند؟

بنابراین تأمین آب آشامیدنی سالم و پاکیزه مبتنی است بر آگاهی و مشارکت همه جانبه جامعه درخصوص بهره برداری و نگهداری از منابع آب، برنامه های مؤثر و پایدار مراقبت از اقدامات تأمین آب آشامیدنی در گرو احساس مسئولیت و پشتیبانی جوامع محلی است، بطوریکه جامعه در تمامی مراحل توسعه منابع، انتقال، بهسازی، توزیع و بهره برداری، مشارکت داشته و با اظهار نظر و اقدامات عملی، مسئولین محلی را در تهیه و تأمین آب آشامیدنی منطبق با استانداردهای تعیین شده یاری نمایند.

آلودگی با منشاء زیست شناختی در آب شامل:

الف) باکتری‌ها: وبا، حصبه و اشباه آن، اسهال خونی باکتریال، اسهال به علت اشریشیاکولی، لپتوسپیروزیس و بیماری ناشی از یرسینیا آنتروکولیتیکا و ناراحتی گوارشی ناشی از کمپیلوباکترها.

ب) ویروس‌ها: هپاتیت‌های ویروسی، فلج اطفال، بیماری‌های ناشی از ویروس‌های کوکساکی، اکو و گاستروآنتریت ویروسی.
ج) پروتوزوئرها: آمیبیازیس، ژیاردیازیس، بالانتیدیازیس
د) کرم‌های انگلی: شیستوزومیازیس، بیماری خارش شناگران، آسکاریازیس، هیداتیدوز، دراکونکولوس، بیماری ناشی از کرم قلابدار و کرم نواری ماهی.
ه) سموم تولیدی از سیانوباکتری‌ها: سمومی که ایجاد ناراحتی کبدی می‌کنند،.

۱ بطور کلی می توان بیماری هایی که آب در انتقال آنها دخالت دارد به این شرح تقسیم بندی کرد:

۱- بیماریهایی که املاح محلول در آب آشامید نی علت اصلی آن را تشکیل می دهند:
شامل: گوا تر اندمیک- پوسیدگی دندان- فلوئوروزیس دندان- آرژیریا- بیماری مت همو گلوبینمیا- بیماری قلب و عروق و بیماری مغز و عروق- مسمومیت سربی- بیماری میناماتا

۲- بیماریهایی که آب وسیله انتقال بیماری است که شامل:
۱- ویبریو کلرا، عامل وبا Vibrio Cholera
2- سالمونلا تیفی، عامل تب روده Typhoid Fever
3- شیگلا، عامل شیگلوز Shigellosis
4- فرانسیسلا تولارنسیس، عامل تولارمی Francis Ella Tularemia
5- مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، عامل سِل Tuberculosis
6- لپتوسپیرا، عامل لپتوسپیروز Leptospirosis
7- آنتاموبا هیستولیتیکا، عامل آمیبیاز Entamoeba histolytica
3- بیماریهایی که آب محیط پرورش میزبان یا عامل بیماری است:
شامل شیستوزومیازیس- فاسیولاهپاتیک- درانکونکولوس مدیننسیس
۴- بیماریهایی که آب به صورت غیرمستقیم در انتشار آن نقش دارد:
شامل= مالاریا و کوری رودخانه

( رویکرد رفتاری حاصل از آموزش بهداشت آب در جامعه)

منبع آب :

همه آحاد جامعه لازم است اهمیت آب سالم برای مقاصد شُرب و پخت و پز را بدانند.
برای مقاصد بهداشتی نظیر استحمام، شستشو و تمیزی ،از آب متناسب استفاده گردد.
مصرف صحیح آب و اجتناب از به هدر دادن آن مورد تأکید قرار گرفته و پساب حاصله تخلیه گردد.
منابع حفاظت شده آب، مورد استفاده قرار گیرد و نسبت به نگهداری آن اقدام گردد.
منابع و مجاری آب مورد استفاده نبایستی در معرض آلودگی ناشی از سیستم‌های دفع مدفوع با کانال‌های
فاضلاب، سموم کشاورزی و مواد زائد ناشی از دامداری‌ها قرار داشته باشد.

بهسازی آب :

روش‌های ساده بهسازی آب در جامعه صورت گیرد.
در مناطقی که امکان آلودگی به انگل‌هایی نظیر کرم پیوک یا تخم انگل‌ها وجود دارد ، آب صاف شود و یا حداقل، مصرف کنندگان نسبت به صاف کردن آن اقدام نمایند.

جمع آوری با برداشت آب :

آب آشامیدنی بایستی بوسیله مجاری یا ظروفی برداشت یا جمع آوری گردد که آلودگی پیدا نکند.
در صورت استفاده از مخازن برای جمع آوری و برداشت آب حتماً سربسته باشد.

محل یا جای ذخیره آب :

آب ذخیره شده را بایستی در ظروف درب داری که مرتب تمیز می شود ذخیره نمود.
آب شرب، حتی الامکان از دیگر آب‌های مصرفی جداگانه ذخیره و نگهداری شود.

استفاده از آب ذخیره شده برای شرب :

هنگام برداشت آب از ظروف ذخیره بایستی توجه داشت توسط ظروف برداشت نظیر لیوان، دست یا عوامل خارجی آلودگی پیدا نکند.

مصرف آب :

ضمن اینکه آب مورد استفاده به مقدار کافی تهیه شود مقادیر متناسبی بایستی برای شرب یا دیگر مصارف برداشت نمود. تقریبا مقدار ۴۰-۳۰ لیتر برای مصارف فردی و خانگی روزانه نیاز می‌باشد

توصیه های بهداشتی:

۱-رعایت بهداشت فردی و محیط
۲- از آبهای آلوده و مشکوک به آلودگی برای مصارف شرب استفاده نگردد.
۳-عدم استفاده از فاضلاب خام برای آبیاری سبزیجات
۴- عدم استفاده از قالبهای یخ که در معابر وکنارخیابانها بطور غیر بهداشتی نگهداری وعرضه می گردد.
۵- از آب لوله کشی موجود در پارکها که بابلوهای هشدار دهنده مانند آب قابل شرب است استفاده گردد.
۶- سبزیجات و میوه جات مصرفی مطابق دستورالعمل موجود در کلیه مراکز بهداشتی درمانی و خانه های بهداشت ضدعفونی گردند.
۷- در هنگام مسافرت و در مکانهایی که آب سالم و بهداشتی از قبیل آب لوله کشی وجود ندارد، از آبهای بطری شده(آب معدنی) برای شرب استفاده گردد.
۸- با توجه به نقش آب سالم در تهیه اقلام خوراکی در هنگام خرید این اقلام دقت کافی بعمل آید.
۹- در روستاهای فاقد شبکه لوله کشی آب،برای سالمسازی آب از محلول کلر مادر که در خانه های بهداشت موجود است استفاده گردد.
۱۰- از شناکردن در آبهای آلوده و رودخانه ها خودداری گردد.
۱۱- لوله های انتقال آب نباید ازقسمت زیرین لوله ها و مجاری فاضلاب عبور داده شود.
۱۲- شناکردن در استخرهایی که اصول و مقررات بهداشتی را رعایت می کنند صورت پذیرد.
۱۳- ازپخش فاضلاب وپسابها در محیط خودداری گردد.