آشنایی با چرخه زندگی شیستوزوما

شیستوزومیازیس یا بیلهارزیازیس از مهمترین بیماریهاى انگلى است. در انسان این بیمارى معمولا در اثر ۳ گونه شیستوزوما بنامهاى ش. هماتوبیوم، ش. مانسونى و ش. ژاپونیکم ایجاد مى شود.

به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، زیستگاه کرم بالغ آنها بترتیب در عروق شبکه لگنی، عروق مزانتر تحتانى و عروق مزانتر فوقانى است و در آنجا جفتگیرى وتخمگذارى مى کنند. اندازه آنها حدود یک سانتى متر است. کرمهاى ماده در هر روز بر حسب گونه از ۳۰ تا ۳۰۰۰ تخم در داخل رگها مى گذارند که براى خروج از بدن انسان از طریق مدفوع ، ادرار و یا خلط اجبارا بعد از گذشتن از دبواره رگها وارد بافتها مى شوند و بسیارى از این تخمها بدلیل دخالت سیتم ایمنى در بافتها محبوس مى شوند.

علایم بیمارى هم عمدتا بخاطر تخمهاى انگل است و شامل سوء تغذیه، نارسایى کلیه، سرطان مثاته و … است. اگرچه این کرمها Dioecious بوده یعنى داراى دو جنس نر و ماده جدا از هم هستند اما بیشتر اوقات به شکل جالبى کرم ماده در شیارى که در اثر جمع شدن بدن کرم نردر حول محور طولى خود پدید مى آورد، زندگى مى کند ( شکل).

عمرهر یک از این کرمها در بدن انسان آلوده حدود ۱۰ سال است اما گاهى تا ۳۵ سال نیز مى رسد. انواع شیستوزومیازیس جمعا هر ساله ۱۵۰ میلیون نفر را در جهان آلوده مى کنند و موجب مرگ ۱-۵/۰ میلون نفر مى شوند و بدین ترتیب در میان بیماریهاى انگلی، بعد از مالاریا بیشترین مرگ و میر را دارد.

قدمت این بیمارى به هزاران سال مى رسد و حتى تخم هاى کرم را در بدن مومیایى هاى مصر یافته اند.

شیستوزوماها به علت شکل باریک و کشیده خود و جدا بودن ۲ جنس نر و ماده از یکدیگر با سایر ترماتودها تفاوت دارند.کرم نر ،بزرگتر ،خاکستری رنگ و دارای انتهای قدامی استوانه ای است و بدن سنگین آن دارای چین هایی است که تشکیل یک کانال ژنیکوفور طویل و شکمی را می دهد که کرم ماده تیره تر و باریک تر در طی جفت گیری در آن جای می گیرد.

پوشش خارجی کرم بسته به گونه ،صاف یا دارای برجستگی است.روده به ۲ سکوم تقسیم می شود که در انتهای خلفی کرم به هم پیوسته و تشکیل لوله منفرد کوری را می دهد.

تعداد بیضه ها در جنس نر و طول رحم و تعداد تخم ها ، مشخصه گونه های مختلف هستند.سیستم دفعی مرکب از سلول های شعله ای ،لوله های جمع آوری کننده و ۲ لوله طویل است که به مثانه کوچکی با یک سوراخ دفعی انتهایی ختم می شوند.

چرخه زندگی

بسته به گونه کرم روزانه از ۳۰۰ تا ۳۵۰۰ عدد تخم وارد سیاهرگ ها می شود.بعضی تخم ها توسط جریان سیاهرگی به مرکز کبد فرستاده می شوند ولی بسیاری از آن ها توسط انقباض سیاهرگ ها در محل باقی مانده و در نتیجه آنتی ژن ها و آنزیم های تراوش شده از میراسیدیم داخل تخم واکنش التهابی موضعی آغاز می شود.

مولکول های چسبنده ای که توسط سلول های التهابی ایجاد می شوندو به تازگی شناخته شده اند نیز ممکن است در روند فوق شرکت داشته باشند.تداوم این واکنش منجر به پارگی دیواره سیاهرگ ها و حرکت تخم ها به سوی بافت های اطراف عروقی روده و مثانه و سرانجام ورود آنها به داخل مجاری این اعضا می شوند که در این صورت تخم ها با مدفوع یا ادرار دفع می شوند.تخم پس از تماس با آب تازه باز شده و میراسیدیم خارج شده تا زمان یافتن مناسب ، در آب شنا می کند.

میراسیدیم به منظور ادامه چرخه حیات خود باید در مدتی قریب به ۱۰ ساعت وارد بدن حلزون شود.در بدن حلزون پس از ایجاد ۲ نسل از رشد و تکثیر اسپوروسیست ،که روند پیچیده ای دارد سرکر های با دم ۲ شاخه از حلزون خارج می شوند.

سرکر انگل پس از ۲۴ تا ۳۶ ساعت ،عفونت زایی خود را برای میزبان مهره دار از دست می دهد.تکثیر انگل در حلزون میزبان واسط ،شانس بقای آن را افزایش می دهد.یک میراسیدیم می تواند هزاران سرکر ایجاد کند.

پوست انسان در طی استحمام ،شنا ،کار و یا شستشوی لباس در تماس با سرکر های با شنای آزاد قرار می گیرد.در این صورت سرکر به پوست چسبیده و با خشک شدن آب سطح پوست به داخل بستر عروق محیطی نقب زده و همزمان با ورود به داخل پوست ،دم خود را از دست می دهد.

در صورت خورده شدن سرکر با آب ،سرکر وارد غشای مخاطی دهان و گلو می شود .انگل که در این حالت شیستوزومولا نامیده می شود،در طی چند ساعت در غشای خود دچار تغییرات ریخت شناسی و بیوشیمیایی شده و به زودی خود را با آنتی ژنها ی میزبان پوشانده و به این ترتیب از حملات ایمنی میزبان فرار می کند.

شیستوزومولا از طریق خون آوران به قلب راست و ریه ها حمل می گردد و سپس با عبور از مویرگ های ریوی به داخل گردش عمومی خون و سرانجام به عروق کبدی می رود.در بخش داخل کبدی سیستم پورت،ترماتود های خونی تغذیه کرده و به سرعت رشد می کنند.

قریب به ۳ هفته پس از تماس پوست با سرکر ، کرم های در حال بلوغ از جریان خون پورت به داخل سیاهرگ های مزانتر ، مثانه و لگن مهاجرت می کنند.

دوره نهفته برای شیستوزوما مانسونی ،۸-۷ هفته ،شیستوزوما هماتوبیوم ۱۲-۱۰ هفته و برای شیستوزوما ژاپونیکوم ۶-۵ هفته است.کرم های بالغ ممکن است تا ۳ سال در بدن انسان زندگی کنند ولی متوسط دوره زندگی آن ها احتمالا ۱۰-۳ سال است.