سردرد، درد یا احساس ناراحتی در سر، پوست سر یا گردن است. سردردهای جدی و خطرناک بسیار نادر هستند و اکثر سردردها با تغییر سبک زندگی، مصرف دارو و یادگیری تکنیک های آرام سازی بهتر می شوند. سردرد انواع مختلفی از جمله سردرد تنشی، سردرد خوشه یی و میگرن دارد.
● سردردهای تنشی
این نوع سردردها سبب سفتی و انقباض عضلات در شانه ها، گردن، پوست سر و فک می شوند. این سردرد اغلب از ناحیه پس سری شروع می شود و به دو طرف سر سرایت می کند، درد به شکلی خفیف و فشار بر سر احساس می شود مانند فشرده شدن سر توسط یک گیره یا بند تنگ، همچنین شانه ها، گردن و فک هم دردناک و منقبض می شوند. انجام فعالیت هایی که موجب نگه داشتن سر در یک حالت برای مدت طولانی شود مانند کار با کامپیوتر، تایپ کردن، کار با میکروسکوپ و کارهای دستی ظریف می تواند باعث بروز سردرد تنشی شود. همچنین خوابیدن در یک اتاق سرد یا قرار گرفتن گردن در یک وضعیت نامناسب هنگام خواب از دیگر عوامل ایجاد این سردرد هستند. همان طور که از نام این سردرد پیداست، این سردرد با تنش های هیجانی، اضطراب و افسردگی ارتباط مستقیم دارد. عوامل دیگری را نیز می توان ذکر کرد که سبب بروز سردرد تنشی می شود از جمله خوردن بیش از حد نوشیدنی های کافئین دار یا نخوردن آن هنگامی که به صورت عادت درآمده باشد، کشیدن بیش از حد سیگار، خستگی ناشی از کار زیاد، عفونت های سینوسی، سرماخوردگی و آنفلوآنزا. همچنین خواب ناکافی یا نخوردن یک وعده غذایی افراد را در برابر سردرد آسیب پذیرتر می کند. جهت جلوگیری از بروز سردرد تنشی تا حدودی می توان از راهکارهای زیر استفاده کرد.
- اگر سردردتان ناشی از سرماخوردگی است، خودتان را گرم نگه دارید.
- بالش زیر سرتان را عوض کنید یا وضعیت خوابیدن تان را تغییر دهید.
- هنگام مطالعه یا سایر فعالیت های مشابه سرتان را در حالت مناسبی قرار دهید.
- هنگام کار با کامپیوتر یا تایپ کردن مرتباً گردن و شانه ها را ورزش دهید.
- به میزان کافی بخوابید و استراحت کنید و عضلات منقبض شده را ماساژ دهید. گاهی هم دوش آب گرم یا آب سرد کمک می کند اما سردردهایی که در خواب اختلال ایجاد کند - شخص از درد از خواب بیدار شود- یا هنگام فعالیت دچار آن شود یا سردردی که مزمن شده باشد نیاز به معاینه و درمان توسط پزشک دارد.
● سردردهای خوشه یی
سردردهای خوشه یی با حملات شدید درد در یک طرف سر در ناحیه بالای چشم و پیشانی آغاز می شود، با آبریزش از چشم ها و بینی و گرفتگی بینی همراه است. این سردرد هر روز در یک ساعت معین و برای مدت چندین هفته رخ می دهد و سپس برای همان مدت از بین می رود. نام دیگر سردرد خوشه یی، «سردرد هیستامین» است. سردرد خوشه یی کمتر شایع است و در مردان بیشتر از زنان است و احتمال بروز آن در هر سنی وجود دارد اما بیشتر بین سنین نوجوانی تا میانسالی شایع است. سردرد خوشه یی با درد شدید و ناگهانی شروع می شود. دلیل قطعی این اختلال هنوز مشخص نیست اما بی شک این سردرد در ارتباط با ترشح ناگهانی «هیستامین» یا «سروتونین» در بدن است. اکثر کسانی که این سردرد را تجربه کرده اند، افرادی هستند که سیگار زیاد می کشند. همچنین الکل نیز سبب حملات سردرد می شود.
● میگرن
میگرن، اختلال عصبی است که سردردهای مکرری را موجب شده و اغلب با تهوع و استفراغ و سایر نشانه ها همراه است. بیشتر مردم قبل از شروع میگرن «پیش درآمد» (نشانه های هشداردهنده) ندارند اما برخی هم دچار اختلال بینایی می شوند که «پیش درآمد» سردرد است. سردردهای میگرنی به شکل زق زق، کوبش یا درد ضربان دار در سر احساس می شوند. سردرد از یک طرف سر شروع و سپس به طرف دیگر سر هم کشیده می شود و در بیشتر بیماران شروع درد همیشه از همان طرف آغاز می شود. برخی از بیماران از درد در ناحیه پشت چشم ها یا پشت سر و گردن شکایت می کنند، معمولاً درد به طور خفیف آغاز شده و ظرف چندین دقیقه تا چندین ساعت به درد فلج کننده یی تبدیل می شود. سردرد میگرنی ممکن است ساعت ها در روز طول بکشد که در چنین شرایطی بیمار به نور و صدا بسیار حساس می شود و آرزو می کند در یک اتاق تاریک و ساکت استراحت کند.
میگرن در زنان بیشتر از مردان است و اغلب هم بین سنین ۱۰ تا ۴۶ سال دیده می شود. عوامل زیر می توانند سبب حملات میگرن شوند؛ اثرات آلرژی، نورهای شدید و تند، صداهای بلند، استرس های جسمی و روحی، تغییرات الگوی خواب، کشیدن سیگار یا در معرض دود توتون قرار گرفتن، نخوردن غذا، الکل و تغییرات هورمونی(مربوط به عادت ماهیانه یا مصرف قرص های ضدبارداری). برخی از غذاها هم ممکن است روی سردردهای میگرنی تاثیر داشته باشند از جمله غذاهایی مانند ماهی دودی، جگر مرغ، انجیر، شکلات، کره بادام زمینی، پیاز، گوشت های نیترات دار مثل هات داگ، ژامبون، سالامی و هر غذای فرآوری شده، تخمیر شده، ترش یا شور. میگرن درمان ندارد و هدف کنترل نشانه ها و جلوگیری از حملات بیشتر سردرد است.
هنگام سردرد میگرنی در اتاقی تاریک و ساکت استراحت کنید و به ویژه اگر سردرد همراه با استفراغ است نوشیدنی زیاد بخورید تا مانع از دست رفتن آب بدن شوید. برخی از سردردها هم به سردرد سینوسی معروفند که موجب درد در ناحیه جلوی سر و صورت می شوند و به علت عفونت در مجاری سینوسی واقع می شود که ناحیه پشت گونه ها، بینی و چشم ها را نیز شامل می شود.
این درد هنگام خم شدن به طرف جلو یا صبح ها هنگام برخاستن از رختخواب بدتر می شود و اغلب هم با ترشحات چرکی داخل حلق و گلودرد همراه است. به خاطر داشته باشید سردرد گاهی صرفاً به علت سرماخوردگی، تب، آنفلوآنزا یا گاهی پیش از عادت ماهیانه رخ می دهد که امر نگران کننده یی نیست. اما اگر بالای ۵۰ سال سن دارید و برای اولین بار دچار سردرد شدید احتمال دارد «آرتریت تمپورال» (التهاب شریان های گیجگاهی) علت آن باشد که نشانه های این وضعیت شامل ضعف بینایی و تشدید درد با عمل جویدن است. در چنین شرایطی خطر نابینایی فرد را تهدید می کند پس باید فوراً به پزشک مراجعه شود. برای کمک کردن به تعیین نوع سردردتان و عوامل محرک آن یادداشت درست کنید. هنگامی که دچار سردرد می شوید، تاریخ و ساعت شروع آن را بنویسید، چیزهایی را که در ۲۴ ساعت گذشته خوردید، مدت زمانی که خوابیدید، کار یا تفکری که درست قبل از شروع سردرد به آن مشغول بودید، اضطراب هایی که داشتید و مدتی که سردردتان طول کشیده و در نهایت اقدامی که برای رفع آن انجام دادید را یادداشت کنید. بعد از مدتی که این یادداشت ها را جمع آوری کردید بی شک به یک الگو خواهید رسید که به تعیین نوع سردرد و شیوه درمان آن کمک خواهد کرد
به گفته محققان اروپایی، به نظر می‌رسد تهیه داروی درمان میگرن "زولمی‌تریپتان" ( (zolmitriptanبصورت افشانه بینی، درمان بی‌خطر و موثری برای سردردهای حاد خوشه‌ای باشد.
دکتر "پیتر جی.گودزبای" به سرویس خبرهای بهداشتی رویترز در نیویورک گفت این مطالعه نشان می‌دهد که زولمی‌تریپتان بینی گزینه موثر دیگری را را برای درمان سردردهای شدید خوشه‌ای فراهم می‌کند.
دکتر گودزبای از "بیمارستان ملی نورولوژی و نروسرجری" در لندن و همکارانش در گزارش خود که در مجله "آرشیو نورولوژی" چاپ شده است، متذکر می‌شوند که سر درد خوشه‌ای "دردناکترین شکل سردرد ابتدایی است که نوعا با حملات معمولا غیرقابل تحمل درد در یک طرف سر که ۱۵تا ۱۸۰دقیقه طول می‌کشد، مشخص می‌شود."
مشخص شده است که مصرف خوراکی زولمی‌تریپتان درمان موثری برای سردردهای میگرنی است و طبق یک مدرک مقدماتی فورمول جدید این دارو که از طریق مخاط بینی جذب می‌شود، ممکن است برای درمان سردردهای خوشه‌ای مفید باشد.