درمان با متادون موفق‌تر و ارزان‌تر از سم‌زدایی

در حال حاضر برنامه‌های بسیار موثری برای پیشگیری از ابتلا به عفونت در میان معتادان تزریقی در دنیا وجود دارد که در راس آن، آموزش آنها با استفاده از افراد همسان (کسانی که ترک کرده و آنهایی که از طریق تزریق مبتلا به عفونت شده‌اند)، برنامه‌های تعویض سرنگ و سوزن و درمان نگهدارنده با داروی متادون قرار دارند، اما این برنامه‌ها تنها در کشورهای محدودی در دنیا راه‌اندازی شده‌اند.
در اکثر کشورها برنامه آموزش با استفاده از افراد همسان با مانعی روبه‌رو نیست و استقبال مناسبی هم از آن صورت گرفته است. مثلا در چین و ویتنام این برنامه‌ها در ایجاد انگیزه در میان معتادان جهت روی آوردن به برنامه‌های کاهش آسیب، فوق‌العاده موفق بوده است. اما چالش عمده در این کشورها وضعیت زنان خیابانی است که تا به حال نتوانسته‌اند برنامه مناسبی برای آنها تدارک ببینند و این مشکل در شرایطی است که بسیاری از آنها از مواد مخدر استفاده می‌کنند.
درمان نگهدارنده با متادون نیز علی‌رغم آنکه معلوم شده فوق‌العاده در کنترل عفونت و کاهش میزان اعتیاد تزریقی موثر است، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه با دشواری پیش می‌رود و به همین جهت میزان اعتیاد تزریقی و به دنبال آن، عفونت با ویروس ایدز به سرعت در حال افزایش است.
استفاده از داروی متادون باعث شده که اکثر معتادان تزریقی و مصرف‌کنندگان هروئین که به این برنامه پیوسته‌اند، از آن احساس رضایت نمایند. به‌خصوص دیده شده وقتی شرکت‌کنندگان در این برنامه دوزهای کافی متادون دریافت نموده‌اند، اکثرا دیگر به هروئین و تزریق اقبالی نشان نداده‌اند. از سوی دیگر تجربه این کشورها نشان داده که مصرف‌کنندگان متادون به تدریج ولع خود را برای مصرف مواد مخدر از دست می‌دهند.
پذیرش مشارکت در برنامه درمان نگهدارنده با متادون به هیچ‌وجه اجباری نبوده و کاملا داوطلبانه است و در این میان، آموزش‌دهندگان همسان نقش بسیار مهمی ایفا نموده‌اند. به‌نظر می‌رسد اکنون وقت آن فرارسیده تا این برنامه‌ها در کشورهای مختلفی که اجرای آن را شروع کرده‌اند مورد ارزشیابی دقیق قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت آن مشخص گردد.
یکی از دستاوردهای مهم برنامه‌های درمان نگهدارنده با متادون، کاهش توزیع مواد مخدر در مناطقی بوده که برنامه با موفقیت به اجرا درآمده است. دیده شده دیگر برنامه‌های درمان نگهدارنده در مقایسه با برنامه‌های سم‌زدایی که هزینه بسیار زیادتری نیز دارند، بسیار موفق‌تر عمل کرده‌اند. این برنامه‌ها در کشورهای مختلف با یک برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند کاملا مقرون به صرفه بوده و مورد حمایت مسئولین امر قرار گیرند.
یکی دیگر از موفقیت‌های برنامه درمان نگهدارنده با متادون، کاهش چشمگیر میزان جرم و جنایت در مناطقی که برنامه به اجرا درآمده و به‌خصوص در میان شرکت‌کنندگان در برنامه بوده است، به‌طوری که پلیس و نیروی انتظامی نیز از این امر احساس رضایت نموده‌اند  

 

 

 

• متادون چیست؟
متادون به خانواده شبه افیونى ها (شبه افیونیها) تعلق دارد. بیشترین کاربرد آن در درمان وابستگى به سایر شبه افیونى ها نظیر هروئین، کدئین و مورفین است.
متادون یک شبه افیونى مصنوعى است، یعنى از مواد شیمیایى در آزمایشگاه به دست مى آید. سایر شبه افیونى ها یا طبیعى هستند مانند مورفین و کدئین که فرآورده هاى طبیعى بوته خشخاش هستند و یا شبه افیونیهاى نیمه مصنوعى اند مانند هروئین، که مرفینى است که به طریقه شیمیایى پردازش شده است.

(دى استیل مورفین)متادون در طى جنگ دوم جهانى در آلمان ساخته شد و اولین بار براى تسکین درد به کار رفت. درمان با دوز نگهدارنده متادون که از بروز علائم ترک تریاک جلوگیرى کرده و تقاضاى آن را کاهش داده و یا از بین مى برد، براى اولین بار در سال هاى ۱۹۶۰ متداول شد. قوانین کشور کانادا درباره تجویز متادون، براى سال هاى متمادى آنچنان دست و پا گیر بودند که عده کمى از پزشکان این دارو را براى مصارف درمانى تجویز مى کردند.

کسانى که نیاز به درمان با متادون داشتند، اغلب مى بایست ماه ها یا سال ها در انتظار مى ماندند. در سال هاى ،۱۹۹۰ نیاز به کاهش مضرات دارو بهتر شناخته شد و براى بازتر گذاشتن دست پزشکان براى تجویز دارو، تغییراتى در قوانین به وجود آمد.این امر منجر به افزایش تعداد کسانى که از خواص درمانى این ماده بهره مند مى شدند و کاهش مرگ ومیر ناشى از مصرف هروئین گشت.

استفاده از دوز نگهدارنده متادون منجر به معالجه بیمار نمى شود، بلکه نقش درمانى دارد در فرآیند درمان، افرادى که به ایپوئیدها وابستگى دارند، از حمایت هاى طبى و اجتماعى لازم براى تثبیت و بهبود زندگى بهره مند مى شوند. این افراد تشویق مى شوند مادامى که این دارو در مورد آنها موثر است به درمان ادامه دهند.


•متادون چه شکلى است
متادون خالص یک پودر بلورین سفید است. این پودر معمولاً در یک نوشیدنى داراى اسانس میوه حل شده و روزى یک بار خورده مى شود.


•مصرف کننده متادون کیست؟
بیشتر کسانى که در مورد ایشان متادون تجویز مى شود، براى وابستگى به شبه افیونى ها تحت درمان قرار گرفته اند. این افراد شامل کسانى هستند که به داروهاى غیرقانونى مانند هروئین و داروهاى تجویز شده توسط پزشک نظیر کدئین وابستگى پیدا کرده اند. زنانى که از داروهاى شبه افیونى به طور منظم استفاده مى کنند و باردار هستند، غالباً براى حفاظت جنین از خطر، توسط متادون درمان مى شوند. شبه افیونى هاى کوتاه اثر مانند هروئین باید به طور منظم دریافت شوند تا از بروز علائم ترک جلوگیرى شود.

ترک مواد شبه افیونى خطر سقط جنین یا تولد نوزاد نارس را افزایش مى دهد. دوز نگهدارنده متادون همراه با مراقبت پزشکى، شانس تولد نوزاد سالم را افزایش مى دهد. براى متادون اثرات طولانى مدت بر روى جنین شناخته نشده است. متادون براى کسانى که به طور مرتب از داروهاى شبه افیونى استفاده مى کنند و کسانى که آلوده به ویروسHIV یا هپاتیت C هستند، تجویز مى شود تا به تامین سلامتى ایشان کمک نموده و خطر انتشار عفونت را از طریق استفاده از سوزن مشترک کاهش دهد. متادون گاه در تسکین درد افراد مبتلا به درد شدید مزمن یا درد همراه با بیمارى هاى علاج ناپذیرى که منجر به مرگ مى شوند، به کار مى رود.

•متادون چه احساسى در شما ایجاد مى کند؟
برخى از افرادى که درمان با متادون را شروع مى کنند، سرخوشى و آرامشى را احساس مى کنند که در میان تمامى داروهاى شبه افیونى مشترک است. با ادامه درمان و رسیدن به یک دوز ثابت، تحمل به این اثرات ایجاد مى شود. کسانى که روى درمان با متادون هستند، غالباً احساس خویش را از استعمال متادون، «طبیعى» عنوان مى کنند. درمان با متادون بر تفکر آنها تاثیرى ندارد، مى توانند کار کنند، به مدرسه بروند و یا از خانواده مراقبت کنند. متادون همچنین از تاثیر نشئه آور هروئین و سایر شبه افیونیها ممانعت مى کند و بدین ترتیب اثر این داروها را کاهش مى دهد. بیشتر مردم در درمان با متادون، دچار عوارض جانبى مى شوند. عوارض جانبى ممکن است شامل تعریق، یبوست و افزایش وزن باشد.


•این اثرات براى چه مدت باقى مى مانند؟
شخصى که به شبه افیونى وابستگى دارد با یک دوز متادون براى ۲۴ ساعت از علائم ترک مصون مى ماند. در مقابل کسى که از هروئین براى پرهیز از علائم ترک استفاده مى کند، باید سه تا چهار بار در روز این ماده را مصرف نماید. درمان روزانه با متادون مى تواند تا بى نهایت ادامه یابد اما اگر فردى که متادون دریافت مى کند و پزشک با وى براى پایان درمان به توافق برسد، از دوز متادون به تدریج در طول هفته ها یا ماه هاى متعدد کاسته مى شود و فرآیند ترک تسهیل مى شود. در صورت قطع ناگهانى متادون علائمى چون دل پیچه، اسهال و دردهاى عضلانى و استخوانى بروز خواهند کرد. این علائم در طول یک تا سه روز پس از آخرین دوز شروع شده، در طول سه تا پنج روز به اوج خود رسیده و سپس به تدریج از بین مى روند. اگر چه سایر علائم مانند اختلال خواب و تمایل به مصرف دارو مى تواند براى ماه ها ادامه یابد.


•آیا متادون خطرناک است ؟
زمانى که متادون طبق تجویز پزشک دریافت مى شود، بسیار بى خطر بوده و آسیبى به اعضاى داخلى و یا قدرت تفکر وارد نمى کند، حتى اگر براى سال ها به طور روزانه مصرف شود. از سوى دیگر متادون یک داروى قوى است و مى تواند براى کسانى که آن را به طور منظم دریافت نمى کنند فوق العاده خطرناک باشد، چرا که این افراد نسبت به اثرات آن تحمل پیدا نکرده اند. حتى دوزهاى بسیار پائین نیز مى توانند براى کودکان کشنده باشند. از این رو، متادون با دقت پایش و کنترل مى شود.یک مزیت مهم متادون این است که این ماده مصرف هروئین را کاهش مى دهد. خطرات مصرف هروئین شامل مرگ بر اثر دریافت دوز بى رویه، ابتلا به عفونت HIV و هپاتیت C از راه کاربرد سوزن مشترک است. درمان متادون کمک مى کند که فرد از فجایع ناشى از استعمال هروئین مصون بماند.


•آیا متادون اعتیادآور است ؟
تعاریف جدید از «اعتیاد»، عوامل متعددى را در ارزیابى مصرف دارو توسط فرد مدنظر قرار مى دهند. این عوامل شامل «تحمل» یا نیاز به افزایش مداوم دوز دارو براى رسیدن به اثر یکسان؛ «وابستگى فیزیکى» یا بروز علائم ترک با قطع مصرف و «استعمال همراه با اضطرار» به رغم نتایج منفى حاصل از ادامه مصرف دارو هستند. برخى مى گویند که متادون به همان اندازه هروئین اعتیادآور است. کسانى که متادون مصرف مى کنند، مسلماً نسبت به برخى اثرات آن تحمل پیدا کرده و در صورتى که دارو را به شکل منظم دریافت نکنند، دچار علائم ترک مى شوند. اما اگر چگونگى و علت مصرف دارو را مورد توجه قرار دهیم، متادون در تعریف کامل «اعتیادآور» نمى گنجد. اول از همه این که نگه داشتن بیمار بر روى متادون به عنوان یک درمان طبى در نظر گرفته مى شود و تنها براى کسانى تجویز مى شود که خود هم اکنون وابسته به داروهاى شبه افیونى هستند. براى این افراد، متادون یک جایگزین مطمئن براى روش هاى خطرناکى چون استفاده از هروئین به شمار مى رود. متادون ایشان را از اضطرار براى مصرف ماده مخدر رها کرده و بدان ها امکان بهبود زندگى شان را مى بخشد. متادون گاه به عنوان داروى خیابانى مورد استفاده قرار مى گیرد، اما استعمال آن بیشتر به منظور پیشگیرى از علائم ترک هروئین است. اثرات متادون کندتر از آن ظاهر مى شوند و بیشتر از آن مى پایند که بتوان از آن به عنوان ماده اى مناسب براى سوء مصرف یاد کرد.


•اثرات طولانى مدت متادون کدامند ؟
درمان با دوز نگهدارنده متادون یک درمان طولانى مدت است. درمان از یک تا دو الى بیست سال و یا بیشتر به طول مى انجامد. این درمان طولانى مدت به لحاظ پزشکى بى خطر بوده و موثرترین درمان موجود براى وابستگى به شبه افیونى است.