در مورد متادون

متادون یکی از داروهای آگونیست افیونی محسوب می شود. داروهای آگونیست افیونی، موادی هستند که در بدن مانند مواد افیونی طبیعی( تریاک ) و نیمه طبیعی ( هروئین ) عمل می کنند. متادون در خلال جنگ جهانی دوم توسط شیمیدان های آلمانی ساخته شد. عده ای بر این اعتقادند که مصرف زیاد تریاک در آلمان آن زمان توسط مردم و بعضی افسران رده بالای نازی و ممانعت از ورود تریاک به آلمان توسط متفقین باعث شد که شیمیدان ها به سنتز ماده ای که اثراتی مشابه تریاک داشته باشد، روی بیاورند!

در سالهای بعد از جنگ در امریکا از متادون جهت درمان اعتیاد استفاده کردند که نتایج موفقی بدنبال داشت.  

 امروزه اکثر قریب به اتفاق معتادان به مواد مخدر متادون را می شناسند ولی اکثر قریب به اتفاق آنها از خطرات جدی آن بی اطلاعند یا اینکه این خطرات را جدی نمی گیرند!

باوجود موفقیت اثبات شده این شیوه درمانى در بسیارى از کشورهاى جهان، در صورت تجویز سهل‌انگارانه و غیر مسئولانه ممکن است مخاطراتى جدى ایجاد گردد. متادون دارویى بالقوه سمى با شاخص درمانى پایین است، یعنى مقدار داروى مورد نیاز براى درمان به مقدار مسمومیت‌زاى این دارو بسیار نزدیک است. خصوصاً  مصرف توأم آن با مواد و داروهاى دیگر خطرات بالقوه زیادى به همراه دارد لذا تجویز و ارائه آن باید با دقت و احتیاط بسیار انجام شود.

متادون را در درمان اعتیاد مى‌توان براى دو هدف به کار برد:

1- سم زدایی: سم زدایی برای کسانی انجام می شود که تصمیم دارند مصرف مواد مخدر را قطع کنند. با سم زدایی بدن از مواد مخدر پاک شده و بیمار در صورت عدم استفاده از مواد مخدر خمار نمی شود. پس بخاطر داشته باشیم که سم زدایی تنها وابستگی بدنی را برطرف می کند. برای درمان وابستگی روانی باید رواندرمانی و درمان اختلالات زمینه ای انجام شود.

 در سم‌زدایى با متادون،  مقدار متادون به تدریج کاهش یافته و سپس قطع مى‌گردد. همچنان که گفته شد از آنجا که سم‌زدایى صرفاً جزئى از یک برنامه درمانى بلندمدت پیشگیرى از عود بوده و درمان کاملى تلقى نمى‌شود، پیگیرى بعدى و پیشگیرى از عود باید متعاقب آن طراحى و اجرا شود. مدت متوسط سم‌زدایى مورد قبول 3 تا 4 هفته مى‌باشد. ( در زمان تهیه این مطلب سم زدایی با متادون طبق بخش نامه های وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ممنوع اعلام گردیده است که دلایل آن مشخص نیست! )

2- درمان نگهدارنده ( طولانی مدت ): بیماران زیادی هستند که بارها سم زدایی شده اند ولی مجددا اعتیادشان عود کرده است و روز به روز اعتیادشان سنگین تر و مشکلاتشان بیشتر شده است! افرادی که بیماریهای عفونی شناخته شده ای مانند ایدز یا هپاتیت دارند یا ترس مبتلا شدن این افر اد به چنین بیماریهایی متعاقب رفتار پرخطرشان وجود دارد! بطور خلاصه وقتی تیم درمانگر به این نتیجه می رسد که براساس پروتکل های موجود بیمار نیاز به درمان نگهدارنده و طولانی مدت با متادون دارد چنینی درمانی به بیمار پیشنهاد می شود.

هدف از درمان نگهدارنده با متادون، کاهش آسیب است. به این معنی که بیمار آسیب بیشتری به خود و اطرافیان خود نزند! فرضا اگر بیمار تزریقی است و بر اثر تزریق به هپاتیت مبتلا شده است بعداز این به ایدز هم مبتلا نشود! در این روش بیمار بجای مصرف مواد، بصورت روزانه متادون مصرف می کند. و در اولین قدم از تمامی خطراتی که در حین تهیه، نگهداری و مصرف مواد مخدر او را تهدید می کنند، در امان است! 

در درمان نگهدارنده مقدار دارو به تدریج افزایش داده مى‌شود تا جایى که علائم ترک مشهود نباشند و ولع مصرف مواد غیرقانونى نیز به واسطه مصرف متادون به حداقل ممکن برسد. درمان نگهدارنده به مدت طولانى براى حداقل چندین ماه و معمولاً بیش از یک سال و گاهى مادام‌العمر انجام مى‌شود. در کسانى که واقعاً به درمان نگهدارنده نیاز داشته باشند در صورت قطع این درمان اغلب پس از مدت بسیار کوتاهى عود اتفاق مى‎افتد و بیمار به مصرف مجدد مواد غیر قانونى روى خواهد آورد. بنابراین در صورت ختم درمان در این افراد حفظ ارتباط با مرکز درمانى براى پیگیرى‌هاى بعدى و احیاناً شروع مجدد درمان ضرورى است.

درمان نگهدارنده با متادون فواید زیر را به همراه دارد:

•  مصرف مواد غیرقانونى را کاهش مى‌دهد.

•  زندگى بیمار را ثبات مى‌بخشد.

• مصرف خودسرانه داروها را کاهش مى‌دهد.

•  از ارتکاب اعمال غیرقانونى مى‌کاهد.

•  رفتارهاى پرخطر به خصوص تزریق مشترک که با خطر انتقال بیمارى‌هاى ناشى از پاتوژنهاى خونى همانند ایدز و هپاتیت همراه است را کاهش مى‌دهد.

•  بیمارى و مرگ و میر ناشى از مواد را کاهش مى‌دهد.

بنابراین درمان نگهدارنده با متادون هم براى فرد و هم جامعه ثمربخش است.

درمان نگهدارنده با متادون هرچند خود نوعى وابستگى به این دارو است اما مساوى با اعتیاد تلقى نمى‎گردد. زیرا  فرد به سبب مصرف منظم این دارو از « دور باطل  مصرف » رها مى‌شود.

مصرف وسواس‎گونه مواد که در کنار آن به ندرت جایى براى پرداختن به کارهاى دیگر باقى مى‌ماند به واقع اساس رفتار اعتیادى است. این رهایى برگشت مجدد فرد به جامعه و معطوف ساختن توان فرد به سایر زمینه‌ها را امکان‌پذیر مى کند.

جایگاه درمان نگهدارنده با متادون در کاهش آسیب:

در الگوى بهداشتى درمانى کاهش آسیب ، هدف اصلى کاهش خطرات ناشى از مصرف است و نه پرهیز از مصرف. آنچه چنین الگویى را موجه مى‌سازد این واقعیت است که گروه قابل توجهى از مصرف‌کنندگان مواد على‌رغم ورود به سیستم درمانى به مصرف مواد غیرقانونى خویش ادامه خواهند داد. براى پیشگیرى از بروز عواقب منفى در این افراد انجام اقدام‌هاى کاهش آسیب کمک‌کننده است. این اقدام‌ها شامل آموزش روش‎هاى کم‎خطرتر مقاربت و تزریق و نیز توزیع کاندوم و وسایل استریل تزریق مى‎باشد.

درمان نگهدارنده با متادون یکى از اقدام هاى پر اهمیت و کلیدى است که در راستاى اهداف کاهش آسیب انجام مى‌شود. این درمان امکان عدم استفاده از مواد غیرقانونى را براى بیمار فراهم آورده و عملاً نیاز به تزریق را منتفى مى‌سازد. در عین حال مصرف منظم و درازمدت متادون خود از عود مجدد مصرف غیرقانونى پیشگیرى مى‌کند. به دنبال این درمان دارویى عموماً وضعیت روانى و جسمانى بیمار بهبود مى‌یابد.

پس اهداف درمان با متادون عبارتند از: بازگرداندن بیمار به یک زندگى عادى، یارى به جذب مجدد  وى در جامعه و نگاه‌داشتن بیمار در درمان تا زمانى که وى از آن سود ببرد.

و اما چرا مصرف خودسرانه متادون خطرناک است؟

4 ساعت بعد از مصرف متادون به اوج اثرش در بدن می رسد. بسیاری از بیماران که با علایم ترک یا همان خماری به کلینیک درمان سوء مصرف مواد مراجعه می کنند اغلب درخواست می کنند که پزشک دوز بالاتری از متادون به آنها بدهد. حال تصور کنید شخصی که مقدار نیاز متادونش در روز اول درمان 40 میلیگرم بوده و پزشک به ایشان 80 میلیگرم تجویز کرده باشد چه اتفاقی می افتد؟!

در ساعات اولیه علایم خماری بیمار برطرف می شود و بیمار احساس رضایت می کند ولی بعد از 4 ساعت مقدار 40 میلیگرم مورد نیاز بیمار در سطح بافتهای بدن توزیع شده و 40 میلیگرم باقیمانده باعث مسمومیت بیمار می شود که حتی ممکن است به مرگ هم بیانجامد!

نویسنده مطلب مواردی را که حتی با یک قرص متادون علایم مسمومیت را نشان داده اند، دیده است! بهتر است در چنین شرایطی با توضیح علت ایجاد مسمومیت برای بیمار بیشتر از مقداری که منطبق با پروتکل درمان سوء مصرف مواد است به بیمار متادون ندهیم.

مدت زمانیکه طول می کشد تا متادون از بدن دفع شود در روز اول درمان 13 تا 17 ساعت ( متوسط 15 ساعت) است. ولی این زمان تا متوسط 25 ساعت در روزهای آینده افزایش پیدا می کند! پس بخاطر داشته باشیم که متادون اثر تجمعی داشته و در بدن جمع می شود. پس اگر آنرا با دوز بالا برای بیمار شروع کنیم در چند روز بعد ممکن است بیمار را به کام مرگ فرو بریم! مرگ و میر ناشی از متادون معمولا در 6 تا 10 روز اول درمان اتفاق می افتد. پس در این زمان بیمار حتما باید روزانه توسط پزشک ویزیت و مورد معاینه قرار گیرد.

مصرف وسواس گونه مواد ویژگى اصلى اعتیاد است. در این گروه از بیماران مصرف چند مادة مختلف بسیار رایج است که شامل استفاده غیر قانونى از داروها بدون تجویز پزشک هم مى‌شود. بسیارى از این مواد تضعیف‌کننده دستگاه اعصاب مرکزى نیز هستند. مجموعه‌ این مشکلات به همراه  ویژگیهاى خاص متادون وضعیت بالینى پیچیده‌‌اى را موجب مى‌شود که مستلزم ارزیابى و مدیریت بالینى دقیق به خصوص در چند هفته اول درمان است.

مصرف متادون با سایر مواد مخدر، داروهای مخدر و شبه مخدر، داروهایی که جهت ترک اعتیاد تجویز می شوند مانند کپسول های گیاهی و ....، قرص های آرام بخش یا خواب آور، داروهای بیهوشی و داروهایی که سطح خونی متادون را در خون افزایش می دهند، می تواند منجر به مسمومیت شدید و مرگ شود! پس در صورتیکه داروی خاصی مصرف می شود باید پزشک معالج از مصرف آن اطلاع داشته باشد.

پس اگر شخصی هستید که جهت درمان سوء مصرف مواد به کلینیک درمان سوء مصرف مواد مراجعه کرده اید به پزشک خود اعتماد کنید و با صبر و حوصله مراحل درمان را طی نمایید.

مطمئن باشید که بهبودی شما بیش از هرچیز باعث خوشحال شدن پزشک شما خواهد شد. پزشک شما بی صبرانه منتظر است که علایم بهبودی را در شما ببیند و تنها دلیلی که باعث می شود در تجویز متادون جانب احتیاط را رعایت کند سلامتی شخص شماست!

آشنایی با علایم مسمومیت متادون می تواند بیمار یا همراهان بیمار را از خطر آگاه کند و مانع بدتر شدن اوضاع بیمار شود.

علایم مسمومیت با متادون را به خاطر داشته باشید:

• تکلم بریده‌بریده

• راه رفتن بى‌ثبات

• اختلال در تعادل

• خواب آلودگى

• حرکات کند بدنى

مسمومیت با متادون یک اورژانس پزشکى است و اقدام فورى را طلب مى‌کند. مسمومیت مى‌تواند به حالات زیر منجر شود:

• اغماء (بیمار قابل بیدار کردن نیست، خرخر تنفسى دارد، تون عضلانى اندام‎ها کاهش یافته و سیانوزه است)

• ایست تنفسى و کاهش اکسیژن رسانى به مغز

• مرگ