دکتر اینترنتی
مطالب متنوع پزشکی و آموزشیدکتر اینترنتی
مطالب متنوع پزشکی و آموزشیزنان کی باید سونوگرافی کنند؟
سونوگرافی ابزاری مفید در تصویربرداری از رحم، تخمدان ها و فضای لگن در زنان به حساب می آید. لوله های رحمی که وظیفه انتقال تخمک ها را از تخمدان ها به رحم برعهده دارند، به جهت آنکه بسیار باریک هستند، در حالت عادی و طبیعی در سونوگرافی دیده نمی شوند.
سونوگرافی برای تشخیص بیماری های زنان و در بارداری استفاده های متعددی دارد.
از جمله بیماری های قابل بررسی توسط سونوگرافی در زنان می توان به فیبروم و سایر توده های رحم، کیست های طبیعی و غیرطبیعی تخمدان، تومورهای تخمدان، عفونت های لگن و بیماری های سیستم ادراری اشاره نمود.
اکثرا سونوگرافی از روی شکم انجام می شود، ولی در برخی موارد که تشخیص آن بر عهده متخصص زنان یا پزشک معالج شما می باشد، سونوگرافی از داخل واژن صوت می گیرد.
اگرچه سونوگرافی ارزش زیادی در تشخیص انواع سرطان های رحم و تخمدان دارد، اما تشخیص زودرس سرطان های دستگاه تناسلی زنان خصوصا سرطان دهانه رحم تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش سرطان دهانه رحم که پاپ اسمیر نام دارد، امکان پذیر می باشد.
برای شناخت زودرس سرطان دهانه رحم که ممکن است در هر خانمی اتفاق بیفتد، به طور مرتب جهت انجام آزمون پاپ اسمیر به پزشک متخصص زنان مراجعه نمایید.
سونوگرافی در مامایی
کاربردهای متعدد سونوگرافی در مامایی سبب تحول زیادی در مراقبت های بهداشتی از مادر و جنین و نیز مراقبت های دوران بارداری شده است. در ذیل به چند نمونه مهم از این موارد اشاره می شود:
1- تعیین محل IUD
از جمله مهم ترین این موارد می توان به پیگیری محل IUD (ابزاری که برای جلوگیری از حاملگی در رحم زنان قرار داده می شود) اشاره نمود. فردی که IUD برای وی گذاشته شده است، همواره باید به دو نکته توجه داشته باشد :
یکی اینکه IUD در اکثر افراد سبب افزایش خونریزی مخصوصاً در زمان عادت ماهیانه می شود و در نتیجه فرد را مستعد ابتلا به کم خونی فقر آهن می نماید. لذا افرادی که از IUD استفاده می کنند، باید به صورت دوره ای توسط کارشناس مامایی یا پزشک متخصص زنان مورد بررسی قرار گرفته و در صورت لزوم قرص آهن استفاده نمایند.
دوم اینکه، IUD گاهی به جهت حرکات و انقباضات رحم از جای اصلی خود خارج شده و حتی گاهی اوقات از رحم بیرون رفته و وارد حفره شکم می شود. بنابراین فردی که از IUD استفاده می کند باید همواره با بررسی نخ IUD و مشاوره منظم با کارشناس مامایی از وضعیت IUD خود مطلع شود. در مواردی که IUD جابجا شده و محل دقیق آن مشخص نیست، سونوگرافی اولین قدم در شناسایی محل IUD به حساب می آید.
2- سونوگرافی در تعیین سن حاملگی
سونوگرافی در ماه های مختلف حاملگی قابل انجام است، اما طبق مطالعات انجام شده بهترین زمان تعیین سن حاملگی و میزان تکامل جنین هفته های 18 تا 20 بارداری است (منظور هفته های 18 تا 20 پس از آخرین قاعدگی زن است)، اما برای تشخیص برخی اختلالات مانند عدم شکل گیری مغز جنین، تشخیص دوقلویی یا چندقلویی، وجود یا عدم وجود جنین (رحم فاقد جنین) انجام سونوگرافی در کمتر از 12 هفتگی حاملگی نیز توصیه می شود.
برای کاهش خطا در تعیین سن بارداری، سعی کنید همیشه زمان شروع آخرین قاعدگی خود را در تقویم یادداشت نمایید، چون کارشناس مامایی و پزشک متخصص زنان و همچنین متخصص رادیولوژی برای تفسیر بسیاری از یافته های بالینی و تنظیم برنامه تشخیصی و درمانی شما به این زمان نیاز دارند.
3- بررسی سقط جنین
سونوگرافی همچنین در بررسی سقط جنین و تعیین بیمارانی که در خطر سقط قرار دارند و نیز حاملگی های خارج رحم و مرگ جنین در داخل رحم به کار می رود.
خانم های باردار، خصوصا خانم هایی که سابقه سقط جنین داشته اند، باید در صورت خونریزی از دستگاه تناسلی زنانه در هر زمان از حاملگی، کاهش حرکات جنین و یا از بین رفتن حرکات جنین، بلافاصله و به صورت اورژانسی به یک مرکز تخصصی زنان و زایمان مراجعه نمایند.
4- بررسی ناهنجاری های جنین
بسیاری از ناهنجاری هایی را که منجر به اختلال شکل بدن جنین می شوند، می توان در جنینی که در رحم به سر می برد، از طریق سونوگرافی تشخیص داد. از جمله این نقایص می توان به بزرگی سر جنین، عدم تشکیل مغز در جنین، شکاف های ستون فقرات و بیرون زدگی نخاع، ناهنجاری های گوارشی و اختلالات کلیوی در جنین اشاره نمود.
آمادگی های پیش از سونوگرافی رحم
1- مثانه باید پر از آب باشد، زیرا مثانه پر همانند یک ذره‌بین برای بررسی رحم و تخمدان ها در سونوگرافی عمل نموده و موجب شفافیت تصویر می شود. به علاوه مثاثه پر، گازهای روده را که مزاحم سونوگرافی هستند به بالا رانده و آنها را از صحنه تصویربرداری دور می سازد.
2- نوشیدن آب، چای، آب میوه و دیگر مایعات برای پر شدن مثانه کافی است. لذا هیچگاه از داروهای ادرار آور، خصوصا بدون توصیه پزشک استفاده نکنید.
3- در سونوگرافی از زنان باردار تا هفته دوازدهم حاملگی، مثاثه باید کاملا پر باشد، ولی برای ماه های بالاتر، نیازی به پربودن مثانه نیست.
4- برای انجام سونوگرافی از داخل واژن، مثانه نیمه پر کافی است. در این حالت مثانه خیلی پر ایجاد مزاحمت می کند. بنابراین اگر در مواردی قرار باشد سونوگرافی از روی شکم انجام گیرد، ابتدا با مثانه پر مراجعه نمایید. سپس کمی از ادرار داخل مثانه در صورت لزوم تخلیه شده و سونوگرافی داخل واژن انجام می شود.
5- سونوگرافی باید از روی پوست و با ژل مناسب انجام شود.
6- وجود موی اندک در ناحیه سونوگرافی مزاحمتی ایجاد نمی کند، ولی در مواردی که موی بیش از حد در محل وجود دارد، باید قبل از انجام سونوگرافی نسبت به تراشیدن آن اقدام نمود.
7- هنگم داشتن زخم باز نمی توان سونوگرافی انجام داد، زیرا ژل سونوگرافی موجب تحریک زخم یا آلودگی بیشتر آن می شود.
8- همیشه قبل از انجام سونوگرافی، پزشک خود را از سابقه عمل های جراحی قبلی خود مطلع نمایید.
9- انجام سونوگرافی داخل واژن در ماه های پایین حاملگی اشکالی ندارد و در ماه های بالاتر نیازی به ان
جام این روش نیست.
سونوگرافی همیشه لازم نیست
سونوگرافی یکی از رایج‌ترین و مفیدترین روش‌های تشخیصی برای بررسی بیماری‌هاست. با وجود این که تقریبا همه مردم این روش را می‌شناسند و اکثر آنان از این روش برای تشخیص بیماری‌هایشان استفاده کرده‌اند، ولی چند موضوع مهم وجود دارد که دانستن آنها مفید است.
ابتدا این که سونوگرافی یک روش تشخیصی است و با انجام آن هیچ بیماری درمان نمی شود.
بر خلاف تصور بسیاری از مردم، اگر بیهوده این روش استفاده شود نه تنها فایده ای ندارد بلکه گاهی باعث مشکلات فزاینده ای می شود. با ذکر چند مثال این موضوع را توضیح می دهم.
فرض کنیم فردی که از نظر تیروئید مشکلی ندارد، یک سونوگرافی تیروئید انجام دهد و همکار رادیولوژیست چند ندول سه میلی متری در تیروئید او گزارش کند.
بعد این بیمار به پزشک مراجعه و او به اشتباه اقدامات تشخیصی دیگری برای او درخواست کند و مدت ها این بیمار برای یافتن اهمیت این چند ندول ریز در تیروئید خود دچار اضطراب و سرگردانی شود.
همچنین پول و انرژی زیادی نیز صرف کند. این در حالی است که ندول های ریز بسیار شایع هستند و تا زمانی که بزرگ نشوند، ارزش تشخیصی ندارند.
از طرف دیگر سونوگرافی تیروئید، روش تشخیصی برای چکاپ افراد سالم نیست و نباید از این روش بدون داشتن دلیل خاصی استفاده کرد.
دیگر آن که سونوگرافی فقط برای تشخیص بیماری های اعضای توپر یا حاوی مایع استفاده می شود و برای اعضای تو خالی و استخوانی کاربردی ندارد.
این در حالی است که بسیاری از افراد فکر می کنند می توان برای تشخیص هر بیماری از این روش استفاده کرد و بارها به پزشک مراجعه می کنند و درخواست دارند برای تشخیص بیماری ریوی یا مغزی یا بیماری های روده و معده از آن استفاده کنند، در حالی که در این موارد سونوگرافی کاربرد چندانی ندارد.
همچنین استفاده از سونوگرافی فقط زمانی فایده دارد که یک پزشک بخواهد با این روش به بیماری خاصی برسد.
مثلا بخواهد وجود کیسه صفرای دچار آسیب را تشخیص دهد یا بخواهد سلامت جنین را بررسی کند یا جدار مثانه را بسنجد. این در حالی است که گاهی بیماران مراجعه می کنند و از پزشک می خواهند مثلا برای درد شکمشان سونوگرافی درخواست کند، در حالی که همان گونه که ذکر شد تا پزشک دلیل مشخصی برای انجام سونوگرافی نداشته باشد، این کار فقط باعث زحمت و مشکلات بعدی می شود.
در پایان، نکته ای که باید ذکر کنم این که یکی از وظایف پزشکان خانواده در سراسر جهان این است که به طور دقیق بدانند برای چه بیماری هایی چه روش های تشخیصی مناسب و مفید است. ولی در کشور ما آموزش تخصصی به پزشکان خانواده داده نشده است.
این در حالی است که در تمام کشورهای پیشرفته، پزشکی خانواده یک تخصص بوده و برای رسیدن به آن باید سه یا چهار سال دوره تخصصی بعد از پزشکی عمومی گذرانده شود.
سونوگرافی از طریق واژن
امروزه سونوگرافی یکی از روش های مهم تصویربرداری در تشخیص بیماری ها می باشد. سونوگرافی ترانس واژینال نیز یکی از انواع سونوگرافی می باشد.
کلمه سونوگرافی از لفظ لاتین sono به معنی صوت و نیز graphic به معنی ترسیم گرفته شده و ultrasound از ultra به معنی ماورا و نیز sound به معنی صوت یا صدا گرفته شده است.
سونوگرافی فراصوتی
این روش بر مبنای امواج ماورای صوتی و برای بررسی بافت های زیرپوستی مانند عضلات، مفاصل، تاندون ها و اندام های داخلی بدن و ضایعات آنها استفاده می شود.
سونوگرافی در حاملگی و تشخیص انواع ناهنجاری های جنین نیز کاربردهای وسیعی دارد.
همچنین امروزه سونوگرافی کاربردهای درمانی دارد و برای تشخیص انواع ناهنجاری ها و بیماری ها استفاده می شود.
از سونوگرافی در کنترل بیماری ها نیز استفاده می شود.
سونوگرافی ترانس واژینال یک نوع سونوگرافی از ناحیه لگن می باشد که طی آن اعضای تناسلی زن بررسی می شود، از جمله رحم، تخمدان، گردن رحم و واژن.
به این دلیل به آن سونوگرافی ترانس واژینال اطلاق می شود، زیرا از طریق واژن قادر به بررسی این اعضا می باشیم.
استفاده از این نوع سونوگرافی، بی خطر بوده و روشی نسبتا غیر تهاجمی بوده محسوب می شود.
چگونه سونوگرافی ترانس واژینال انجام می گیرد؟
متخصص تصویربرداری پروبی را در قسمت واژینال فرد قرار می دهد.
پروب وارد شده، امواج صوتی از خود ایجاد می کند. این امواج فراصوت هنگام برخورد به موانع و اشیا انعکاس هایی دارند که در اخر به شکل تصویرهایی در می آیند که در سونوگرافی ها قابل مشاهده می باشند.
کامپیوتر این امواج را می گیرد و پردازش می کند و به شکل تصویرهای سونوگرافی درمی آورد. متخصص تصویر برداری نیز تصویرهای به دست آمده را بر روی صفحه نمایش مشاهده می کند.
متخصص تصویر برداری با حرکت دادن این پروب، مناطق مختلف و اندام های واقع در ناحیه لگن فرد را مشاهده و بررسی می کند.
سونوگرافی ترانس واژینال را می توان در دوران بارداری نیز انجام داد و این مزیت مهمی به شمار می رود.
اگر متخصص تشخیص دهد که برای بررسی مشکل به وجود آمده در ناحیه لگن بیمار نیاز به وضوح بیشتر لگن و یا رحم می باشد، روش خاص سونوگرافی مانند SIS و سوند هیستروگرافی انجام می گیرد.
در SIS (saline infusion sonography) نیاز به آب نمک استریل می باشد که قبل از فرستادن امواج اولتراسوند وارد رحم می کنند. آب نمک استریل سبب مشخص شدن توده های غیر طبیعی می شود و به پزشک در بررسی های خود کمک می دهد. SIS در زنان باردار انجام نمی گیرد.
چگونگی آماده شدن برای آزمایش
سونوگرافی ترانس واژینال با مثانه خالی و یا نیمه پر انجام می گیرد. این آزمایش معمولا بدون درد می باشد. اگرچه ممکن است به علت ورود پروب به قسمت واژینال، فرد کمی احساس ناراحتی و فشار ناشی از پروب را داشته باشد.
انجام این تست به چه منظور صورت می گیرد؟
- خونریزی های غیر طبیعی و مشکلات ناشی از قاعدگی
- بررسی توده های تخمدانی و کیست های آن
- بررسی انواع خاصی از مشکلات ناباروری در زنان
- بررسی های حاملگی های خارج رحمی
- دردهای ناحیه لگن
انجام این سونوگرافی در دوران بارداری به چه منظور صورت می گیرد؟
- ارزیابی موارد سقط جنین های مکرر و یا جنین در معرض خطر
- گوش دادن به صدای ضربان قلب جنین در رحم مادر
- مشاهده و بررسی جفت
- مشاهده و بررسی علت خونریزی
- پایش رشد جنین در اوایل دوران بارداری
- مشاهده رحم در حال تغییر و یا در حال باز شدن هنگام زایمان زودتر از موعد
تذکر: سقط های سه ماهه اول از شایع ترین شکایات مراجعین به درمانگاه های زنان می باشد و زنان را دچار مشکلاتی نظیر باقیماندن محصولات حاملگی و خونریزی واژینال می نماید. بنابراین سونوگرافی ترانس واژینال برای بررسی این بیماران بسیار مفید است.
تذکر : برخی از اختلالات که توسط این آزمایش مورد بررسی قرار می گیرد شامل موارد زیر می باشد: سرطان، عفونت، کیست، فیبروم ها، برخی از نواقص مادرزادی هنگام تولد و بررسی جفت.
تذکر : تا کنون هیچ گونه گزارشی از ضرر به جنین و یا مادر در حین انجام این سونوگرافی به دست نیامده است، زیرا هیچ گونه تابش در این سونوگرافی وجود ندارد، تنها از اصوات با امواج فراصوت (خارج از محدوده شنیداری انسان) استفاده می شود.
این سونوگرافی چقدر طول می کشد؟
معمولا انجام این سونوگرافی حدود سی دقیقه طول می کشد. البته این مدت بستگی به میزان وضوح تصویری دارد که بدست آمده است.
تذکر: اگر فرد نتواند فشار ناشی از پروب را در طول آزمایش تحمل کند بنا به صلاحدید پزشک، از داروهایی برای بیهوش شدن و یا رفع حساسیت او استفاده می شود.
تذکر: اگر باردار هستید و نمی خواهید نوع خاصی از سونوگرافی را انجام دهید، حتما با پزشک متخصص زنان و زایمان راجع به انجام دادن و یا ندادن آن مشورت کنید.
چه نوع فرکانسی برای این سونوگرافی استفاده می شود؟
معمولا فرکانسی که این سونوگرافی را با آن انجام می دهند 10 مگاهرتز می باشد. پروبی که این فرکانس را ایجاد می کند، از این طریق واژن به رحم و تخمدان نزدیک می شود و تصویر آنها بر روی مانیتور ایجاد می شود.
زهره لطیفی