از میان مواد اعتیادآور ، مواد محرک به واسطه ترکیبات شیمیایی خاص علاوه بر صدمات جسمانی دارای قدرت فراوان در ایجاد وابستگی روانی و تغییرات رفتاری در فرد می باشند . به همین دلیل میزان وابستگی فرد به این مواد بسیار بالا است و در صورت اقدام به ترک خودسرانه احتمال وسوسه ، لغزش و عود به میزان زیادی وجود دارد . مواد محرک با ایجاد حالات روانی _ رفتاری خاص و هجوم افکار نا خواسته ، توهم و هذیان برای خود فرد و اطرافیان بسیار خطرناکند . با توجه به خصوصیات مذکور ، مواد محرک بویژه شیشه روان درمانی منحصر به خود را می طلبد که در آن به جز در موارد معدود از دارو استفاده نمی شود واین روان درمانی از نوع شناختی _ رفتاری (CBT) می باشد .
در روان درمانی شناختی _ رفتاری ، درمانگران تلاش می کنند تا با ایجاد شناخت و خود آگاهی در بیمار ،تغییرات رفتاری که همانا حرکت به سوی زندگی بدون مواد و فاصله گرفتن از عوارض خطرناک آنهاست بوجود آورند و در نهایت با تغییر سبک زندگی فرد او را به یک زندگی سالم رهنمون سازند . اخیرا" در درمان روان شناختی وابستگی به مواد محرک از الگوی ماتریکس (matrix) استفاده می شود . روش درمانی ماتریکس ، درمانی غیر دارویی در افراد وابسته به شیشه است که جز در موارد نادر نیاز به بستری بیماران نمی باشد . این روش معروفترین و شناخته شده ترین روش درمان اعتیاد به شیشه در سراسر دنیاست .
اجرای ماتریکس که به صورت هفتگی با حضور درمانگر و بیمار انجام می شود ، یک برنامه زمانبندی شده سه ماهه می باشد که تمام جلسات دارای یک برنامه تدوین شده مشخص است . در تعدادی از جلسات حضور حداقل یکی از اعضای خانواده بیمار ضرورت دارد . مدت زمان هر جلسه در یک روز حدود 30 دقیقه بوده که در طول جلسه مباحث مخصوص آن جلسه ، تکالیف جلسه قبل ، آموزشهایی برای هفته آینده، بر رسی وضعیت رفتاری در طول هفته و غیره را شامل می شود . در روش درمانی ماتریکس بر مداخلات زیر تکیه می شود :
- آشنایی بیمار و خانواده اش در باره اعتیاد ، مواد محرک و چگونگی درمان
- شناسایی موقعیتهای مشکل آفرین هر بیمار
- مهارت های پیشگیری از ایجاد وسوسه ، ولع مصرف و کنترل آنها
- مهارت های مدیریت موارد احتمالی لغزش و روشهای پاک ماندن
- افزایش توان در برخورد با استرس و ناملایمات
- مهارت های زندگی سالم و بدون مواد نظیر برنامه ریزی ، ارتباط با دیگران ، تفریحات سالم و غیره
- افزایش بصیرت فرد نسبت به رفتارهایش و اصلاح مشکلات روانی و رفتاری
- مدیریت درمان اختلالات جسمی حاصل از اعتیاد
البته در الگوی ماتریکس علاوه بر دنبال کردن یک برنامه مدون که تمام موارد فوق و بسیاری اهداف درمانی دیگر را شامل می شود ، هدف های زیر نیز در هر جلسه دنبال می گردد :
- افزایش ماندگاری بیماران در درمان
- دور ماندن از مواد
- کاهش وسوسه و میل مصرف
برای هر بیمار در هفته ، آزمایش ادرار انجام می شود و بر اساس نتایج آزمایش و مصاحبه های انجام شده در کل دوره درمان وضعیت پیشرفت بیمار ارزیابی شده و بر حسب این ارزیابی مداخلات لازم انجام می گیرد .
همه می دانیم که بیماری اعتیاد با مصرف اولیه ی مواد و کسب تجربه لذت بخش در دوران اولیه مصرف ، آغاز می شود و با تغییرات ایجاد شده در سلولهای عصبی با افزایش نیاز به ماده و کاهش تاثیرات لذت بخش آن پیش می رود . ایجاد علائم محرومیت در اثر قطع یا کاهش مصرف ، ادامه مصرف را الزامی می سازد. رفتار مصرف پله پله لذت خود را از دست می دهد و اجباری می شود، مواد نیز غیر از ایجاد وابستگی، پله پله به درجات متفاوتی آسیبهای متنوع عصبی و جسمی در فرد مصرف کننده ایجاد می نماید. در این شرایط تابلوی کامل بیماری اعتیاد با ترکیبی از وابستگی و تخریب قابل مشاهده است . این تخریب و وابستگی در سوء مصرف موادی همچون آمفتامینها بیشتر از سایر مواد است . صدمات وارده به سیستم اعصاب مرکزی ، عملکردهای روانی نرمال فرد را مختل کرده و عوارض بسیاری از قبیل انواع توهم ها، هذیانها و پرخاشگریها را بوجود می آورد برای درمان اعتیاد به آمفتامین با توجه به اینکه درمان دارویی اختصاصی و شناخته شده ای ، نظیر متادون یا بوپره نورفین ( در اپیوئید ها) وجود ندارد ، درمانهای روانشناختی ، تنها درمان موثر در اعتیاد به این گروه از مواد است که یکی از آنها ، روان درمانی با الگوی ماتریکس می باشد .
ماتریکس یک روش درمان غیر دارویی و سرپایی برای بیماران می باشد . این روش اولین بار توسط دانشگاه UCLA آمریکا به دنیای پزشکی معرفی شده است ، اکنون معروفترین و شناخته شده ترین روش درمان اعتیاد به آمفتامین در سراسر دنیا است . ماتریکس به صورت مداخلات ظریف روانشناختی حداقل دو جلسه در هفته برای یک دوره سه ماهه در نظر گرفته شده اما ادامه درمان برای حداقل شش ماه کاملا ضروری است . 24 جلسه درمان روان شناختی برای یک دوره سه ماهه که با اضافه شدن 12 جلسه تکمیلی ، مجموع 36 جلسه برای شش ماهه درمانی خواهد بود . طول درمان بر اساس شرایط بیمار و سرعت و پیشرفت او تنظیم می شود . هر جلسه بین نیم تا یک ساعت خواهد بود . جلسه با مرور اتفاقات روزهای گذشته و تمرینات انجام شده جلسه قبل شروع می شود ، سپس با دستور جلسه جدید ادامه می یابد . در طول جلسه ضمن آموزش بیمار، تمریناتی برای انجام در روزهای آینده داده می شود . در طول جلسات بصورت هفتگی ، بیمار توسط روانپزشک ویزیت خواهد شد و با اینکه اصل درمان بر درمان غیر دارویی استوار است ولی در صورت بروز مشکلات همراه ، برای بیمار داروهای لازم تجویز خواهد شد .در این روش سعی می شود تا بیمار بتواند از توان واقعی خود بتدریج بهره برداری کرده و سطح عملکردهای روانی خود را در جریان درمان افزایش دهد و از پتانسیل دارو بعنوان یک کمک کننده مکمل استفاده نماید. همچنین در این روش، پرهیز تدریجی بیمار، تقویت حوزه های عملکرد روانی، اجتماعی و حرفه ای مورد هدف قرار میگیرد ، تا بیمار نسبت به خود و بیماریش بینش پیدا کرده مزایای پرهیز را درک کند.
شایان ذکر است که الگوی درمانی ماتریکس جلساتی نیز برای آموزش خانواده در نظر گرفته است تا خانواده هم اطلاعات و دانش خود را از این بیماری افزایش داده و هم اطلاعات غلط آنها تصحیح شود .خانواده می تواند با اعتماد به بیمار و درمانش ، بستری سرشار از آرامش و امنیت برای فرد در حال بهبودی بوجود آورد و روند درمان را هموار سازد . اعضای خانواده می توانند در فرایند درمان به عنوان یک متحد درمانی به درمانگر و بیمار کمک رسانی صحیح و درست داشته باشد ، همچنین با افزایش اطلاعات خانواده ، انتظارات از بیمار و درمانش شکل واقعی به خود می گیرد .
مداخلات اصلی در درمان ماتریکس در 6 محور اصلی به شرح زیر است:
1 - افزایش اطلاعات بیمار و اطرافیان درمورد بیماری اعتیاد و رفتارهای اعتیادی ، نحوه ایجاد و چگونگی درمان آنها
2 - مهارتهای پیشگیری از ایجاد ولع مصرف مواد و کنترل ولع ایجاد شده
3 - مهارتهای پیشگیری از عود و مدیریت موارد احتمالی لغزش و روشهای پاک ماندن
4 - مهارتهای زندگی سالم نظیر برنامه ریزی ، ارتباط با افراد سالم ، تفریحات سالم و...
5- اصلاح مشکلات روانی و استرسهای همراه اعتیاد و آموزش روشهای مقابله ای
6 - مدیریت درمان اختلالات جسمی همراه اعتیاد
یک یک جلسات ماتریکس الگوی خاص خود را دارد که درمانگر باید نحوه بیان و برگزاری هر جلسه را بداند و تکالیف بیمار را برایش شرح دهد تا بیمار در انجام آنها با مشکل روبرو نشود . درمانگر در نحوه بیان خود باید به سن ، تحصیلات و فرهنگ هر بیمار توجه نماید و با زبانی ساده و قابل فهم مباحث را توضیح دهد .
درمان ماتریکس تنها به برگزاری جلسات درمانی در مرکز درمانی ختم نمیشود بلکه هدف بهره گیری از آموزشها و انجام تمرینات در دنیای واقعی مانند خانه و محیط زندگی است . درمانگر اعتیاد با بیمارش تمام مسائل مربوط به یک زندگی عادی و عاری از مواد را قدم به قدم مرور می کند و بعد از انجام آموزشهای لازم ،فرد را آماده ورود به زندگی اجتماعی می نماید. کلید دست یابی به این مهم اتصال و اعتماد به درمانگر است که در فرایند درمان باید اتفاق بیافتد و درمانگر اعتیاد باید برای رسیدن به این امر با پذیرش بدون قید و شرط بیمار ، تلاش نماید .ر
بنام خداوند پروانه ها
مقدمه ای برای شروع درمان به شیوه ماتریکس
درما ن اعتیاد به شیشه تنها از طریق درمان مشاوره ای و درمان علامتی امکان پذیر است درمان مشاوره ای یعنی بیمار باید هفته ای ٢ تا ٣ جلسه تحت مشاوره قرار بگیرد و از این طریق هم درباره بیماری خود به اطلاعات صحیح و جامعی دست پیدا کند و هم مهارت هایی را آموزش ببیند که قبلا فاقد آنها بوده است . مجهز شدن به انواع مهارتها ی روانی، اجتماعی، به بیمار کمک می کند تا برانگیزاننده ها و کلاٌ شرایط پر خطر را شناسایی کرده و برای جلوگیری از وسوسه راهکارهای مقابله ای را یاد بگیرد . مهارتهای جلوگیری از وسوسه و راهکارهای مقابله با وسوسه در درمان شیشه شاید از مهمترین راهکارها در درمان باشد.
درمان علامتی شامل ، درمان علائمی است که در بیمار بعد از ترک مصرف شیشه ظاهر می شود. علائمی مانند انواع تیکها، بیقراری، اضطراب، افسردگی ، سردرد ، اختلال خواب و ...... که توسط روانپزشک با تجویز حداقل دارو کنترل می شود تا هم بیمار از پتانسیل خود برای استفاده نماید و هم مشکلات بیمار خللی در درمان ایجاد ننماید.
درمان به شیوه ماتریکس ، درمانی روانشناختی همراه با مداخلات ظریف و شامل جلسات متعدد مشاوره برای بیمار و خانواده است که هم بیمار و هم خانواده را در پیمودن مسیر درمان یاری می دهد . ماتریکس شامل یک تعهد درمانی برای بیمار و خانواده است که طی آن بیمار و خانواده اش متعهد می شوند که در جلسات حاضر شده و درمانهای رفتاری، شناختی، و ..... , و همینطور تستهای هفتگی را که روانشناس و روانپزشک در نظر گرفته اند را انجام دهند . جلسات ماتریکس از ١٢ تا ٢٠ جلسه در نظر گرفته می شود .
دو هفته اول بعد از قطع مصرف، زمان ظهور علایم روانی ترک محسوب می شود در ترک مواد محرک بویژه شیبشه علایم بیشتر روانی است و علایم جسمانی کمتر دیده می شود . علائمی روانی مانند پرخوابی، کلافگی، بی رمقی، بی حوصلگی ، وسوسه، تحمل پایین ، تحریک پذیری، عصبانیت و ... را بیمار در دو هفته آغازین درمان تجربه می نماید. بعد از دو هفته اول وضعیت و شرایط عمومی بیمار بهتر می گردد و بیمار در این مرحله واجد احساس کاذب بهبودی می شود ، حتی خانواده نیز این تغییرات را حس کرده و گاهی در این مرحله بیمار و خانواده از روند درمان خارج می شوند و به اشتباه فکر می کنند که دیگر نیازی به ادامه ندارند. این احساس بهبودی در انتهای هفته چهارم از بین میی رود . چهار هفته اول اصطلاحاٌ مرحله ماه عسل نامیده می شود.
بعد از ماه اول و با شروع هفته پنجم بیمار دچار علائم ناخوشایندی می شود که این علائم بسته به مقدار مصرف و طول مدت مصرف و نوع مصرف متفاوت است این مرحله دیوار نام دارد که مدت آن تقریبا ٣ تا ٥ ماه طول می کشد . بیماران زیادی در این مرحله از درمان خارج شده و بیماریشان بازگشت می کند. اما بیمارانی که مواد مصرف نکرده و به پرهیز خود ادامه داده اند به مغز خود فرصت بهبودی داده و کم کم علائم وسوسه و دیگر علائم روانی از بین می رود و حال بیمار رو به بهبودی می رود و توانا یی بیمار برای حفظ پاکی خود هر روز بیشتر می گردد.
در این جلسه که مقدمه ای است برای شروع جلسات درباره مفهوم درست اعیتاد با بیمار و خانواده صحبت می کنیم و در همین جلسه سعی می کنیم با مصاحبه انگیزشی نگرش خانواده را درباره اعتیاد، معتاد و مواد مخدر و آسیبهای وارد شده به مغز تغییر و یا اصلاح کنیم و قرار نیست نظر شخصی خودمان را به بیمار و خانواده اش تحمیل نماییم و در همین مرحله نخست درباره درمان به روش ماتریکس و جلسات درمان و هزینه درمان برای آنها توضیحاتی می دهیم و سپس بعد از اعلام رضایت خانواده و بیمارو امضای فرمهای مخصوص درمان ، منشی کیلینیک برنامه جلسات مشاوره را تنظیم کرده و به رویت بیمار و خانواده می رساند. و جلسه بعدی که اولین جلسه محسوب می شود در واقع درمان قع درمان آغاز می گردد.